Pictor in fabula

Καὶ πρὸ μὲν Δαιδάλου τετράγωνος ἦν οὐ μόνον ἡ τῶν Ἑρμῶν ἐργασία, ἀλλὰ καὶ ὁ τῶν λοιπῶν ἀνδριάτων. Δαίδαλος δὲ ἐπειδὴ πρῶτος διήγαγε τὼ πόδε τῶν ἀγαλμἀτων, ἔμνοα δημιουργεῖν ἐνομἰσθη.

Εἰ καὶ σφόδρα ἦν σοφὸς ὁ Φειδίας ἐν χρυσῷ καί ἐλεφάντι μορφὴν ἐπιδείξασθαι θείαν ἢ ἄνθρωπίνην, ὅμως χρόνου γε ἐδεῖτο καὶ σχολῆς πλείονος εἰς τὰ ἔργα. Λέγεται οὖν, ἡνίκα ἐδημιούργει τὴν Ἀθηνᾶν, οὐδὲ εἰς τὴν κρηπῖδα τῆς θεοῦ μόνην ὀλίγου χρόνου προσδεηθῆναι κτλ. 

Καὶ τὸν Φειδίαν τεθαύμακα ἐπὶ τῷ Διὶ τῷ Πισαίῳ καὶ τὸν Πολύγνωτον ἐπὶ τῇ Λέσχῃ, καὶ τὸν Μύρωνα ἐφ’ ἑνὶ βοιδίῳ. Πόσῳ πλείω τὰ Παύσωνος ἔργα τῶν Ζεύξιδος ἢ τῶν Ἀπελλοῦ· τίς οὖν οὐ προτιμᾷ πινάκιον ἓν ἐκείνοιν τοῖν ἀνδροῖν ἢ πᾶσαν ὁμοῦ τὴν Παύσωνος τέχνην;

309. (d.) Ἀλλ’ εἰ καὶ σφόδρα ἦν σοφὸς ὁ Φειδίας ἐν χρυσῷ καὶ ἐλέφαντι μορφὴν ἐπιδεῖξαι θείαν ἢ ἀνθρωπίνην, ὅμως χρόνου γε ἐδεῖτο καὶ σχολῆς πλείονος εἰς τὰ ἔργα. λέγεται 310. (a.) οὖν, ἡνίκα ἐδημιούργει τὴν Ἀθηνᾶν, οὐδὲ εἰς τὴν κρηπῖδα τῆς θεοῦ μόνην ὀλίγου χρόνου καὶ πόνου προσδεηθῆναι. εἰ οὖν τις αὐτὸν αὐθημερὸν ἐκέλευσεν ἐπιδείξασθαι τὴν τέχνην, τί ἂν ἔδρασεν; ἢ πῶς ἂν ἐπείσθη τῷ ἐπιτάγματι; σκόπει δῆτα εἰ καλῶς πρὸς τὸν ἐραστὴν ἀπεκρίνατο ὅτι, ὦ χρηστέ, ὁ τῶν ἐμῶν ἔργων φιλοθεάμων, εἰ μὴ συγχωρεῖς μηδὲ ἐπιτρέπεις καιρὸν ὥστε καινόν τι καὶ νέον δημιουργῆσαι, σὺ δὲ ἐπίσκεψαι τέως τὴν Ἀθηνᾶν τὴν ἐν πόλει (b.) ἢ τὸν Δία τὸν Ὀλύμπιον, καί σοι ταῦτα ἀποχρήσει πρὸς τὸ Φειδίαν θαυμάσαι.  Κἀγὼ σέ, ὦ μακάριε, τὸν ἐμὸν ἐραστήν, ἐπεὶ καὶ αὐτὸς οὕτως ἔχειν δοκεῖς ὡς καὶ τήμερόν τί μου ποθεῖν δημιούργημα, παρακαλέσαιμ’ ἂν προσεπιδεῖν τι τῶν ἤδη προειργασμένων. οὐ δεήσει δέ, οἶμαι, βαδίζειν εἰς τὸ χωρίον τοῦ ἔργου· φέρω γὰρ ἐν ἐμαυτῷ τὰ τῆς ἐμῆς τέχνης ἀγάλματα (c.), ἃ δημιουργεῖται μὲν καθ’ ἕνα τόπον, συμπερίεισι δὲ ἁπανταχόθεν τῷ τεχνίτῃ. τοσόνδε μέντοι μοι χάρισαι· ἔασόν με κατὰ χρόνον ἐργάσασθαι τὴν σὴν εἰκόνα. οὐ γὰρ οὕτως εἰμὶ σοφὸς οὐδὲ εὔπορος ὥστε αὐτοσχεδιάζειν ὥσπερ ἔτυχε τὰς γραφάς, καθάπερ οἱ δαιμόνιοι σοφισταί. ἀλλ’ οὐδὲ ἅπαντα γράφειν ἄρχοντα δύναμαι, ἀλλ’ ὃς ἄν μοι τόνδε τὸν πίνακα εὐτρεπίσοι, ὃς χωρήσει μὲν δικαιοσύνην μετὰ τῆς εἰκόνος, χωρήσει δὲ πραότητα μετ’ ἐξουσίας, πολλῶν τε ἄλλων θεῶν καὶ δαιμόνων ἀγαθῶν ὅμιλον, ὧν δίχα γράφειν οὐ θέμις τοῖς ἀπὸ Σωκράτους γραφεῦσιν. τῆς εἰκόνος, χωρήσει δὲ πραότητα μετ’ ἐξουσίας, πολλῶν τε ἄλλων θεῶν καὶ δαιμόνων ἀγαθῶν ὅμιλον, ὧν δίχα γράφειν οὐ θέμις τοῖς ἀπὸ Σωκράτους γραφεῦσιν. (d.)  Οὐ σφόδρα οὖν μοι σύνηθες τὸ ἔργον, ἅτε δὴ σφόδρα ὀλίγων εὐποροῦντι τῶν ἀρχετύπων. ὃν δὲ σύ μοι πίνακα πήγνυσαι, καλός ἐστι καὶ μέγας καὶ οὐ στενοχωρήσεται ἡ γραφή. ἀλλὰ στήσω μὲν ἐπὶ δεξιὰ τὸν νόμον, ὃς παιδόθεν τέ σε ἐθρέψατο καὶ νῦν συνθακεῖ, στήσω δὲ ἐπὶ θάτερα τὴν δίκην, ἥ σε μήποτε ἀπολείψειε, καὶ δὴ καὶ τὸν ἄλλον χορόν, ὃν ἄν μοι τὸ παράδειγμα ὑποδεικνύοι· ὑποδείξει δέ, a.) εὖ οἶδα, ὥστε μοι μὴ ἐπιλείπειν τὰ καίρια. νῦν δέ οὐ γάρ μοι τοσαύτη σχολή προχειριστέον τί σοι τῶν ἀπορρήτων. πάντως οὐκ ἔστι τὸ λόγων κάλλος, οἷον ἀρτιτόκοις μὲν [ἴσμεν] ἐπανθεῖν, πρεσβυτέρων δὲ ἀπομαραίνεσθαι, ἀλλ’οἷοί περ ἂν ἐξ ἀρχῆς τεχθῶσι, τοιοῦτοι καὶ τὸν ἅπαντα μένουσι χρόνον.

Quantunque fosse molto abile nel riprodurre figure divine o umane in oro e in avorio, nondimeno Fidia aveva bisogno di tempo e di calma per lavorare. Si racconta che, nel creare la statua di Atena, neanche per il basamento della dea gli furono sufficienti poco tempo e lavoro. Che avrebbe fatto quindi se gli fosse stato richiesto di dare subito un saggio della sua arte? Come avrebbe obbedito all\'ordine? Considera dunque se la sua risposta a quell\'ammiratore fu appropriata: \"Egregio estimatore delle mie opere, se non sei disposto a lasciarmi il tempo di creare qualche cosa di nuovo e di originale, visita intanto la statua di Atena nella sua città o quella di Zeus a Olimpia, e ti basterrano per ammirare Fidia!\"

Poiché anche tu, beatissimo principe, sembri tanto desideroso di avere oggi stesso una mia composizione, vorrei pregarti, se sei un mio ammiratore, di guardare prima una di quelle che ho già creato. Non avrai bisogno, mi pare, di recarti nel luogo in cui si trova l\'opera, perché porto con me i prodotti della mia arte, i quali vengono creati in un solo posto ma vanno dovunque insieme al loro artefice. Solo questo ti chiedo, che tu mi conceda di scolpire con calma la tua immagine. Non sono infatti così abile ed esperto da improvvisare i miei discorsi come capita, alla maniera dei geniali sofisti!