Est-ne aliquid privatum vel publicum, domesticum vel civile officium, de quo non admoneat ? […] Nisi fortè aliter suadeat gravitas morbi, vel argumenti sanctitas. […] nisi ut ibi vel recognosceret præcepta, quæ tradebat discipulis, vel tradenda exciperet. […] Arguant me erroris, vel calumniæ, si audent, qui scribendis, vel modulandis Dramatibus Lyricis calamum, vel citharam commodant. […] Quotus enim quisque illorum est, qui in exhibendo Dramate quamlibet lascivo & nocivo, non explicet quicquid solertiæ vel accepit à natura, vel acquisivit ab arte, vel usu comparavit ?
19 Spectaculis probandis vel improbandis quæ inspicienda res. […] Et Vlpianus, in spectaculis nimiam esse corruptionem, vel deteriorem viuendi modum habere, traditVip. in l. 1 […] Spectacula exhibentur vel proponuntur publicè vel virtutis formandæ, vel ostentandæ seu comprobandæ causa, vel voluptatis, vel quæstus gratia. […] Inter iustas causas, ob quas vir vxorem repudiauerat, illa est, si circensibus vel theatralibus ludis vel arenarum spectaculis, in illis locis, in quibus hæc assolent celebrari, marito prohibente fuissetTheod & Valent. in l. consensu, l. 8. §. vix quoque, de repud. lib. 5. […] Sed de duello, quod non voluptatis causa, sed vel purgationis seu iudicij causa committebatur, dicemus Deo fauente in iudiciis.
Augustin peu après les paroles qu’objectent les Fauteurs de la Comédie. « Si qui autem superflua in tales consumunt, ajoute-t-il, vel etiam sustentant illos histriones, qui illicitis ludis utuntur, peccant, quasi eos in peccato foventes. […] dont le Décret est conçu en ces termes : « Scænicis atque histrionibus, cæterisque hujusmodi personis, vel Apostaticis conversis, vel reversis ad Dominum, gratia, vel reconciliatio non negetur. […] Quod ut fideliter fiat, statim eorum ad judices, si in præsenti sunt, vel curatores urbium singularum, desiderium perferatur : quod ut, inspectoribus missis, sedula exploratione quæratur, an indulgeri his necessitas poscat extrema suffragia. […] A moins que ce ne soit peut-être pour une cause nécessaire et importante, telle que le serait celle, où il s’agirait de sauver sa vie, son honneur, ou sa liberté. « Potest tamen hoc fieri sine peccato propter aliquam necessitatem, vel causa se occultandi ab hostibus, vel propter defectum alterius vestimenti, vel propter aliud hujusmodi. […] « Quæ spectacula, etiamsi de rebus sacris et piis exhiberentur ; parum tamen boni, mali vero plurimum relinquere in sanctimonialium mentibus possunt, gestus externos spectantibus et mirantibus … ideo vetamus et prohibemus posthac, vel Comœdos admitti in virginum Monasteria, vel virgines Comœdias, spectare.
Sensere Imperatores periculum, cum fidicinam nulli licere, vel emere, vel docere, vel vendere, vel conviviis, aut spectaculis adhibere sanxerunt. l. fidicinam libr. […] Tunc delectat in mimis turpitudinem magisterio, vel quid domi gesserit recognoscere, vel quid gerere possit audire. […] quæ quanti sint criminis vel hinc intelligi potest, quod et relationem sui interdicunt. […] Postremo concludit his verbis. « Quapropter oportet a pueris omnia turpia procul removere, et maxime quæcumque habent in se vel obscœnitatem vel improbitatem. […] V. ante finem. « Nulla, inquit, fuerunt apud eos vel scenicorum, vel athletarum, vel Circensium certamina, non fœminæ vendentes florem ætatis.
On lit la même chose dans la cinquième Loi du Code Théodosien : « Si quelques Chrétiens, dit cette Loi, veulent imiter la folie et l’impiété des Juifs, et suivre l'étourdissement ou l’aveuglement des Infidèles et des Païens, en profanant comme ces peuples charnels les jours destinés au culte de Dieu, par des recréations mondaines ; qu’ils apprennent que le temps qui est consacré aux prières, et à l’oraison, n’est pas un temps de plaisir et de volupté. » « Si qui etiam nunc vel Judæorum impietatis amentia, vel stolidæ Paganitatis errore atque in sania detinentur, aliud esse supplicationum tempus noverint, aliud voluptatum »l. 5. […] « Si qui etiam nunc vel Judæorum impietatis amentia, vel stolidæ Paganitatis errore atque in sania detinentur, aliud esse supplicationum tempus noverint, aliud voluptatum »l. 5.
Et quia repraesentationes quae fiunt hodie de rebus spiritualibus miscentur cum multis joculationibus et trufis et larvis, ideo non congruit cas in ecclesiis fieri, nec per clericos… Sed cum histriones utuntur indifferenter tali exercitio ad repraesentandum etiam turpia, vel vituperandum et irridendum personas spirituales, vel sacramenta et divinum cultum, vel miscentur ibi superstitiones vel periculum vitae, ut tendere arcum super funem et hujusmodi, illicita est ars et eam oportet dimittere. » — D’où il suit que, dans la pensée de saint Antonin, histrionatus ars est bien l’équivalent de ludus scenicus, d’art dramatique, puisqu’il s’agit de repaesentationes, et comme, pour en parler, il s’autorise de saint Thomas, c’est donc qu’à son avis, celui-ci, par histrions, entendait aussi les comédiens.