ti cum occupato priore ad dicendum loco, in hoc judicium non ut reus, sed velut accusator irrupisti. Sed nimirum, licet con

quos ab aratris et ligonibus ad prætextas et fasces Romani evocabant, sed facetos, et dicaces Atticos per vindemias fervent

At non diu in agris et rusticorum magalibus morata est illa licentia, sed quod in torcularibus casus invenerat, id in urbib

s comœdiæ, quæ a sui exordio non leviter alienis aspersa est maculis, sed in omnium scelerum luto totius corporis vestigiis

primo quod inflixit vulnere extraxissent ! Utinam non Eupolim tantum, sed et uniuersam cum illo Comœdiam a qua sæpe in infa

unt. Fabulas probari audies, non Plauti Bacchides, Eunuchum Terentii, sed Sophoclis tragœdias et Euripidis, quarum argument

um graves et honestos oculos offendit.Obscœnas fabulas non edere sæpe sed frustræ promittunt histriones. Hoc cum fingeres,

os in culpa esse histriones, qui id non faciant quod facere, nolunt : sed vos etiam aliquantum illa aspergi macula qui tamd

imas bestias degenerant. Non licere autem ipsis non esse nequissimis, sed ea flagitia eorum arti esse innata et in ea penit

tibi, Panurge, probandam spero, quoniam et ad eam digitum intendisti, sed plane latenter : et vides me non esse ita tibi in

urpitudinis necessitatem, et scelera tua non a te in theatrum illata, sed a theatro potius in te tuosque socios derivata. Q

eum, non Minervam disciplinarum præsidem, non Bacchum ipsum ut Græci, sed Venerem præseferunt ? Certe indignatur Arnobius i

irum esse, ut eam ob rem unus esset indignus qui in scenam prodiret : sed maxime gravissima Sanctorum Patrum auctoritas per

s, non est enim ordo sanctissimus interrogatione contumeliosa dignus, sed illorum quos procul stare videtis, eorum opificum

ue jam quaternos a vobis asses emendicarent sancti et graves homines, sed honestissimi quique, et publicæ rei privatæque st

ate actionem histrionicam ; ab hac non modo in illam nihil profectum, sed si rerum repetundarum judicium exercetur, hanc il

exercetur, hanc illi plurimum debere : denique non oratorem a Roscio, sed ab oratore Roscium didicisse ? Et tamen ita res h

demitteret, ut vitiosum motum evitaret, nihil promovebat Demosthenes, sed quasi Sisyphi saxum versaret, in studiorum initii

orem cum informat, actionem in eo requirit « non tragicam, nec scenæ, sed modica jactatione corporis ». Vides nihil hic tuu

m inflexionem addit « fortem ac virilem non ab scena et histrionibus, sed ab armis, aut etiam a palæstra ». Jam-ne sentis R

rbo uno gestum ac motum ? at « ne omnem quidem a Comœdis peti » vult, sed oratoris « plurimum abesse » jubet « a scenico, n

rvis ingenii signum esse notat, memoriam, alterum imitationem. Certe, sed « ebrietaiis vitia, amoris, avaritiæ, metus affec

prostibulo, non otiosus joculator, non planipes indoctus et inscitus, sed « diligens aliquis ac peritus, qui non solum lect

perdant, circulator vanissime, ita non modo nequam et flagitiosus es, sed etiam facultatis præstantissimæ, et optimæ juvent

s est. Non hoc nescit ille, se ab æquitate causæ penitus derelictum : sed eundem se hoc in judicio præbet qui semper fuit,

nquam ab est obscœnitas et turpitude. Obscœnas fabulas non edere sæpe sed frustræ promittunt histriones. Turpitudo in comœd

navit. Vespasianus, uti Suetonius ait in ejus vita cap. IX. extruxit, sed gloriam absoluti et dedicati operis, Titus ejus f

. XV. iisdem vestigiis longitudine stadiorum trium, latitudine unius, sed cum ædificiis jugerum quaternum ducenta sexaginta

ers. 17. et ca. 8 vers. 16. ad significationem non partem voluptatis, sed universam, quoad ejus fieri possit, abdicandam vi

is pabulum subministrant, susceptæque semel nullis resistunt finibus, sed ad turpiores oblectationes identidem provocant, i

ulta sunt notatu digna deridiculaque. Neque referuntur tantum verbis, sed ipsis oculis subjiciuntur, quod multo majorem vim

cuntur in theatrum, aptæ oculos detinere non petulantis multitudinis, sed prudentum etiam hominum et moderatorum. Num ulliu

rbana aliorum mores taxando se exercuerunt, non modo versibus factis, sed etiam prodeuntes in scenam spectatores, absentesq

curam non credamus cujus ne quid domi contingat quod dedecus afferat, sed probatæ fidei viro : filios et uxores atque omnem

objicis fortasse eos in templis, non in turpibus argumentis versari, sed sacras historias referre, aut ex divinis libris p

excidant, et hos tamen contendemus divinis celebritatibus adhibere ? sed fac, quod numquam accidisse probabis, histriones

d faceret ; an meliorem putabimus qui cum universo populo id faciat ? sed quid hoc loco diutius hæsitamus ? cum lege Eccles

ent non ut moveamus susceptam pridem ab omnibus ferme consuetudinem ; sed ut indicemus quanta cautela opus sit, quantaque m

quod hæc etiam turpitudo suos patronos habet, non quosvis de populo, sed viros eruditionis et modestiæ opinione præstantes

invelatis. Alexander ab Alex. lib. sexto dierum genialium ca. octavo, sed vulgati pudoris et servæ publicæ eæ erant, præter

cum in plateis nudam fœminaam nolis aspicere, imo neque domi quidem, sed etiam si id forte contingat in injuriam tui factu

tibi inhonestum credas accidere ? Non enim istud dicas, meretrix est, sed quia natura ipsa est, idemque corpus et meretrici

; et erit qui ab ea peste se satis tutum putet ? ludus inquiunt, est, sed ludus ille ad vera peccata trahet seriaque mala.

amitosius, quod qui comburuntur nihil sentiunt, alioqui non riderent, sed lachrymis lætitiam mutarent, et est genus infortu

peccare videantur. Negant spectacula hæc ex sese ad pravitatem ferre, sed abusu hominum, quem si præstare debeamus, solem i

ta præterea vitia insunt ? Primum per mulieres non muliebres personæ, sed militum etiam, lenonum, servorum aguntur. Deinde

mis hominibus et pravis, quales sunt qui puerorum amoribus indulgent, sed in aliis etiam viris aliqua probitatis et modesti

adhærebit uxori suæ. » Moventur quidem viri magis mulierum aspectu : sed et fœminis periculum e contrario imminet, si viro

itur primum et maximum incommodum ex hac theatrali licentia existit : sed et alia subjicienda sunt. Fœminas scenicas quæ hi

urbam ejus conditionis hominum fore credimus ? detestabilis turpitudo sed tanti voluptas erit. Deinde histrionum numerus, q

oderatæ esse debent, neque tales quæ vires enervent, animum frangant, sed quoad fieri poterit verarum virtutum præludia, me

superposuit, et ad dedicationem edicto populum vocans, non theatrum, sed Veneris templus nuncupavit, cui subjecimus, inqui

rit. » Ergo histriones in scenam prodeuntes inter infames numerantur, sed ita, si in publicam scenam semel saltem et iterum

ni veteres genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt,

mores reprobantur, ut colligitur ex glossa, ff. de in jus vocatis l. sed si hac lege. § prætor. Objicit tamen non nemo, at

cujus potestate degit, præterea milites imbecilles, seu pusillanimes, sed cur non potius ignavos dixit, quos grave crimen d

m est ad sacros ordines assumi c. maritum, d. XXXIII. Neque id solum, sed can. Apostolorum XVIII. a sacris ordinibus repell

secundo d. XXXIV. non propter artis sordes, uti glossa interpretatur, sed quia venali omnes esse corpore persuasum erat. Ii

ac censura digni sunt, non solum qui apertis verbis turpia referunt, sed etiam qui oblique et dissimulanter turpitudinem d

constitui, atque explicare non modo ad oblectandum animos vim habere, sed etiam ad permovendos, varieque concitandos animi

oblectationem capimus : eaque oblectatione non modo curæ mitigantur, sed etiam feri, agrestesque mores emolliuntur quasi i

evocatam constat. Divino, inquis, numine, non humano præsidio ; esto, sed quid prohibet affirmare animi anxietate, quæ ex a

ricum a Jastio, Jastium a Phrygio, Phrygium ab Æolio, et hoc a Lydio, sed et singulis generibus bini all toni si addantur,

ntur turpitudine, quasi glutino memoriæ infixa. Detestabilis turpido, sed ita mores sunt, et cum in populo Christiano nihil

ra, quæ nemo modo honestus sine pudore audiret. Incredibilis amentia, sed tanta cæcitas erat. Præterea ludi et spectacula d

uid vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent, sed ne cujus nos voluptatis consuetudo deliniat, et a

edecorosa ridemus, scelera committimus, et quidem scelera non minima, sed in hoc ipso pœnaliora, quia cum videantur specie

ante simplex agebatur, et utique communis usus hujus reatus non erat, sed cum ad ludos coactus est, naturalis usus, ad dæmo

m nomine intelligebant, sic Salvianus refert lib. VI. de providentia, sed ut sublatis theatris vox, spectaculis est sublata

vertuntur ; nec pueri modo, quos præmaturis vitiis imbui non oportet, sed etiam senes, quos peccare jam non decet in talem

atibus dico, talia enim sunt quæ illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam recordari aliquis sine pollutione non possi

cepit ipso vultus aspectu, isti qui non simpliciter, neque fortuito, sed studio et tanto studio, ut Ecclesiam quoque conte

que tantum a magistratibus et honoribus arcebantur civium reliquorum, sed etiam tribu movebantur notatione censoria, quæ de

Authen. ut cum de appellat. cognos. § causas collact. VIII. tit. XII. sed etiam legibus nostris partita VI. tit. VII. li. V

taculis aliquibus quæ aut in nuptiis aut scenis exhibentur interesse, sed antequam thymelici ingrediantur, surgere eos de c

um ad eos qui ex sacrato ordine erant, leges Ecclesiasticæ pertinent, sed etiam cæteris e promiscuo populo percipitur, prim

rbis mercatores cæteris annumerat dicens. « Negociatores non recipit, sed inferiores omnibus ducit. » Verum Chrysostomus et

illa Deu 23. scimus publica lupanaria extitisse non mulierum tantum, sed puerorum 4. Reg. c. 23. ver. 7. destruxit quoque

das tota refertur. Neque philosophorum tantum placita commemorabimus, sed etiam gentium mores et instituta earum, quarum pr

transiisse declaratum. Neque id institutum semper Lacedæmone tenuit, sed ut Æmilius Probus in prœmio vitarum Imperatorum a

, quo corrumpuntur omnia sancita atque instituta præclare, exponimus, sed quid in corrupta civitate, et moribus integris se

sum Homerum ex civitate exturbandum censeat, pestem, jucundam quidem, sed maxime exitialem affectibus concitatis, ira, libi

pitale fore, nisi vestem pretiosam et fucos abjiciat. Acuta objectio, sed quam ex S. Thoma 2.2. qu. CLXIX. art. II. dissolv

it, neque prromiscue licentia quidvis agendi histrionibus concedatur, sed legibus certis circumscribantur et finibus, quos

osse non puto, ut a turpitudine abstineant, non probari a republica : sed populi oblectationi, atque importunæ flagitationi

nobiscum ageretur si professionem cui nomen dedimus, re exhiberemus : sed quoniam id non datur, incitandi omnes ad meliora

e libidinis flamma non copia restinguitur, neque licentia voluptatum, sed potius timore Dei continetur, et oblectationem vi

ia, in ista virtus coronatur. » Non ergo indulgendo libidini medemur, sed eam amplius inflammamus, non minus quam si igni m

c non adulteria vitantur concessis lupanaribus, neque mascula libido, sed potius major impetus ad fœdissima quæque concitat

extirpare potuit, hic etiam relictus mihi cum multis fuisse videtur, sed qui convelli haud ægerrime posset, si principes p

m nullis conciliis lupanarium turpitudinem fuisse supplicio sancitam, sed nimirum Patres quæ tempore indurverant movere aus

em honestatem compositus depelleret in sacrum ærarium referri vetuit, sed sumptibus publicis instaurationi theatri, Circi,

anaribus publicato pudore ad hæc ab scortatoribus non tantum naturam, sed et remp[ublicam] ignominia afficientibus. Addit s

t imposito de quo loquimur, turpi vectigali non libidinem restrictam, sed inflammatam amplius, mancipe penes quem ejus trib

ex morbo alio laborantem in suo hospitio magister curandam retineat, sed ad nosocomia curandæ deferantur. Nullam meretrice

ex morbo alio laborantem in suo hospitio magister curandam retineat, sed ad nosocomia ablegabit, quæ censores designaverin

ne palliis talaribus, ne chirothecis, ne galeris, ne soccis utantur, sed ut ab aliis honestis mulieribus dignosci possint,

uas emunt abuti volentes, cum sint digni morte non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus, neque e contra

, crimen est. Sic neque templa deorum extruere, aut etiam instaurare, sed neque synagogas Judæis licitum erit, sed potius s

ruere, aut etiam instaurare, sed neque synagogas Judæis licitum erit, sed potius scelus omni supplicio vindicandum, et ne q

mercator curiose sordes omnes perscrutari ejus, qui ad emendum venit, sed perspecta tamen pravitate abstinebit, me certe ar

inficiant, locare domum ubi habitent, neque eos pravitati cooperari, sed permissioni reipub. concedere, quam licitam esse

imicantes, venationes quæ dicebantur, crudele spectaculum exhibebant, sed tanti ea voluptas erat, sic ludi Taurii de quibus

quod quidam pereunt, videri possit non magistratuum culpa contingere, sed temeritate progredientium eo, unde tutus receptus

iorum vincatur. Extant de ea re varia Pontificum Romanorum diplomata, sed neque ex iis lites sunt satis compositæ, neque sa

mimi et eorum spectacula, de quibus superius satis multa sunt dicta, sed venationum quoque spectationes prohibentur ; est

eatris Concilio Arelat. II. can XX. agitatores autem nos non aurigas, sed eos qui cum bestiis pugnabant, intelligimus. Equi

ate, inquis, sua perit, qui perit, nulla compulsus necessitate. Esto, sed magistratuum partes sunt retinere eos, qui sua sp

id quod Romanorum tempore, non modo damnati, quod frequentius fiebat, sed etiam voluntarii, ut vires et dexteritatem ostent

juvenes in ultroneum funus ornantur ? pugnant ad bestias non crimine, sed furore. » Verum ut ex divinis litteris aliquid de

oca recipiant ; nam si perstiterint, non magistratuum culpa peribunt, sed sua quisque vecordia. neque moveat quosdam in iis

superis, qui non rebus ludicris et vanis, qualis certe hic ludus est, sed pietate, innocentia et piis actionibus oblectantu

tantum agitent, pedites nulli, agitatio taurorum nullum crimen erit, sed oblectatio populi si non necessaria, certe non ex

dicerentur. Debet ergo magistratus necis et vulnerum periculum vitare sed quodm rei tamen natura et humanæ conditionis imbe

ionibus taurorum et spectaculis prædictis se ostentare non verentur : sed etiam clericos in sacris ordinibus constitutos, d

is contra prædictam prohibitionem intersunt, nullum reatum committere sed licite illis adesse posse asserunt, atque publice

sor noster ex ejusmodi congressibus et spectaculis non modo corporum, sed etiam animarum pericula frequenter oriri accepera

hactenus profecisse, atque hoc tempore non solum animabus non mederi, sed plurimum obesse, quinimo materiam scandali perisq

mur, ne paterna hac nostra et sedis Apostolicæ benignitate abutantur, sed memores muneris et vocationis suæ eam utriusque r

Verum neque nos omnem oblectationem multitudini denegandam putabamus, sed noxiam et fœdam, multisque et magnis incommodis i

, satis sententiarum, satis etiam canticorum, satis vocum, nec fabulæ sed veritates, ne strophæ, sed simplicitates. Vis et

etiam canticorum, satis vocum, nec fabulæ sed veritates, ne strophæ, sed simplicitates. Vis et pugillatus et luctatus ? pr

simplicitates. Vis et pugillatus et luctatus ? præsto sunt, non parva sed multa. Aspice impudicitiam dejectam a castitate,

uæ disciplinæ pares esse quis contendat, alias oblectationes dabimus, sed neque obscœnas neque noxias. Concurrant inter se

m. 2. 12. 2. Reg. 11. 2. 1. [NDE] L’abréviation de “et” est barré; “ sed ” est indiqué en marge. 2. [NDE] La page est pagi

urate discutientur Opus ut varietate jucundum, sic, non solum sacra sed etiampolitica tractantibus, profuturum. Cum indic

tationem de omnibus spectaculis in genere, tam veteribus quam novis : sed de ea tantum specie quæ adversus hoc præceptum im

ex cognitione vel contemplatione divinarum et humanarum rerum, et c. sed eam quæ ad sensus pertinet, et per eos prius affe

inem etiam in talibus consistere, sive privatim fiant, sive publice ; sed hoc maxime, ubi pluribus imminet periculum, et qu

retricis, parasiti, juvenum senumque. Neque referuntur tantum verbis, sed ipsis subjiciuntur oculis, quod multo majorem vim

ellæ, in theatrum producuntur, quæ non solum petulantis multitudinis, sed etiam hominum alioqui prudentum oculos detinere p

iorum mores taxando se exercere, non modo compositis ad id versibus ; sed etiam cum prodeuntes in scenam tam spectatores, q

r histrionia. Dicent fortasse non in turpibus argumentis ibi versari, sed sacras historias referre, aut ex divinis libris p

inandos ; nisi quod nimis jejune loquitur, dum id non audet affirmare sed tantum se putare dicit, quia ut præfatus erat, me

que spectatoribus excutiebant lacrymas. » Et hoc quidem aliquid est ; sed de ipsa re non respondet ; nempe an si personæ no

desse repræsentationi vitiorum et scelerum, quæ non solum fit verbis, sed etiam adhibitis gestibus indecentibus, ad quos st

sibi securitatem polliceri possit, ubi mulier introducitur non sancta sed vana proferens, non habitu modesto et velata faci

r non sancta sed vana proferens, non habitu modesto et velata facie ; sed impudico gestu, et nudato fere corpore ? Davidem

uid vitiorum pectoribus infideat, quæ sedata et pacifica esse debent, sed ne cujus voluptatis consuetudo deliniat, et a Deo

olita fuit, nec hoc tempore in honorem Idolorum tales ludos institui, sed tantum ad oblectamentum et voluptatem spectatorem

disciplina esse alienissimos. Quidam agnoscunt hæc quidem mala esse, sed ad majora vitanda mala, esse permittanda. Etsi er

ia esse oblectamenta honesta et innoxia quæ populis concedi possunt ; sed Theatrica in perniciem Reip. et populorum vergere

ia ibi dicantur aut fiant, quæ possint mores spectatorum corrumpere : sed modum actoribus ponendum esse, et certas leges da

stis nebulonibus, qui omnia etiam sacra profanant, actitanda darent ; sed quæ pueri ingenui, exercitii honesti gratia, pera

tolerari poterit : dummodo ex scriptura non desumatur, quæ non ludis sed prædicatione inculcari debet ; ea etiam condition

es excitatas. Verum quod bene feliciterque eveniat, non mores nostri, sed fabulæ ; non vitia, sed ludi ; non cœnarum delici

bene feliciterque eveniat, non mores nostri, sed fabulæ ; non vitia, sed ludi ; non cœnarum deliciæ, sed scenæ oblectament

mores nostri, sed fabulæ ; non vitia, sed ludi ; non cœnarum deliciæ, sed scenæ oblectamenta contra majorum institutum præt

emorat non quæ vere gesta sunt, ab eo qui humanum aliquid sit passus, sed quæ a forti et sapiente viro geri debuerunt. Admi

eplicata memoria ; at quanto magis earundem rerum non emortua lectio, sed viva ac spirans gestio, animos hominum commonet,

onet, incitat, inflammat ? cum hæc ita evenisse non auribus creditur, sed oculis ; nec ut præterita exempla, sed ut pericul

evenisse non auribus creditur, sed oculis ; nec ut præterita exempla, sed ut pericula præsentia formidantur. Historia vitæ

oc est docere virtutem, non illam severo et horrido pallio metuendam, sed sua dulcitudine expetendam. Hoc molliuntur hoc tæ

a nostra contaminari. Hoc vero si, non dico a me, meisque gregalibus, sed omnino ab honestis ullis scenicis fieri, si accid

sacrorum antistites veta reditus annuos possidere. Absit hoc, inquis, sed abusus tollatur. Iniquissime mortalium, mysteria

nsolentius lusit, quam si sacra omnia sunt violata ? Non sic, inquis, sed nullibi abusus toleretur. Præclare, nostris ergo

t omnium quas exhibebit personarum voces sic imitari, ut non effictæ, sed nativæ singularum videantur ? quid est admirabili

quidem artis utilissimæ ostentationem non ab istis Rhetorum arculis, sed ex ipso veritatis sinu depromptani vobis Roscius

udices, si nobile ingenii monumentum non sui tantum sæculi hominibus, sed etiam nostræ ætatis censoribus exhibere potuisset

ignum ! quo præstantissima duo ingenia, non se tantum invicem agendo, sed ipsam quoque rerum naturam, cujus in varietate la

atam ejus interdicti causam in scenicis spectaculis nullam assignari, sed generaliter spectacula omnia ut circum, ut venati

s scenicis augustius. non enim hic quæritur quam veros Deos colerent, sed quam sancte et syncere quos pro veris habebant, a

nt. Validâ manu intorquebantur tela ex sacro armamentario deprompta ; sed eludebantur pleraque levi declinatione, & in

Europæ Theatro cum dignitate & potestare, non spectator otiosus, sed factus ipse suâ vultûs majestate, suâ mentis exce

; ubique fulget ; pugnat cum versutis Ecclesiæ hostibus, non astutiâ, sed fortitudine, tantò aptior ad judicandum de rebus,

hilosophia, quæ in moribus nihil arguit, nisi quod affine culpæ sit : sed Theatri Schola ulteriùs progreditur. Nihil dissim

do animadversione dignum ; neque id solùm cavet ne homo improbus sit, sed etiam ne impune sit inficetus. Videtis, Auditores

s præcepta depromet. Ut enim in medicamentis quibusdam auri usus est, sed rarus & modicus : ita sacrarum opum usura in

tus est. Non ille quidem proprius Philosophorum, imo diversus maximè, sed non minùs ad morum disciplinam, & ad discipul

iculo comprehendit ? Sumus amantes brevitatis ; doceri multa volumus, sed paucis.   Tu de motibus animi subtiliter philosop

volumus, sed paucis.   Tu de motibus animi subtiliter philosopharis, sed exiliter plerumque, & siccè. Non reprehendo.

ptis instruit, & movet exemplis ? In quo non jam cum Philosophia, sed cum Historia convenit ; & alteram Scholam cum

via, quæ suo pondere in animos pervadant ? Historia quandoque dabit : sed levia plerumque miscebit gravibus, ne quid per in

alteram, & ab altero deterreant ? Talia semper optabit Historia ; sed contraria non rarò suggeret, vel invita. Sæpe vir

felicia, cogetur exponere. Aliud quidem postulat boni exempli ratio ; sed hoc flagitat narrationis historicæ fides. Musa dr

seos dramaticæ libertas.   Exempla poscitis non solùm per se optima, sed etiam proposita optimè, & in optimo lumine co

. Iterum cum fratre frater, amicus cum amico certat, non uter vivat ; sed uter moriatur, & vitam alterius vicariâ morte

gulas eo singulatim narrat ordine, loco, & tempore quo eveniunt : sed altera opponuntur alteris in eodem dramate, quomo

idear in quæstionem adducere, quod non solùm patet ex Theatri natura, sed etiam quod ipsà Philosophiâ judice, & Histori

oret de Theatrali Scholâ, possitne fieri ad morum disciplinam utilis, sed an possit esse bonis moribus exitiosa.   Pergamus

is molesiæ fructum, cujus patet usus in totam vitam frequentissimus : sed aliud spectant operæ suæ pretium multò pluris æst

ea de re gravissimis excipi, non modò cum venia & absque censura, sed etiam cum laude & commendatione. Cur autem ap

m ducerent Tragœdia & Comœdia, vel quonam fuissent educatæ modo ; sed considerandum quid naturâ suâ possent efficere, p

s ? Sic Poëma dramaticum suscipitis, ut opus plenum quidem industria, sed fructu vacuum, nisi qui ad utilitatem vestram red

a factus est voti compos. Suas quidem Cornelio non excussit laureas ; sed myrteas ei coronas sui passim heroes, ac suæ poti

æ potissimum heroïdes certatim intexuerunt. Non expulit æmulum regno, sed Theatri solium cum eo partitus est. Divisum imper

am naturæ ea reformidantis, quorum vincendus est metus, non fugiendo, sed occurrendo, non ignorando, sed experiendo. Sic Tr

rum vincendus est metus, non fugiendo, sed occurrendo, non ignorando, sed experiendo. Sic Tragici veteres ingenitum animi t

atura cupidiùs appetit, quarum illecebra vincenda est non occursando, sed aversando ; non sentiendo, sed carendo, atque, si

illecebra vincenda est non occursando, sed aversando ; non sentiendo, sed carendo, atque, si fieri potest, nesciendo. Hoc i

Sua quidem Amor gemebundus in Theatro nostro palam ostentat vulnera, sed ut lædat, non ut sanetur. Suas fundit lacrymas, s

ostentat vulnera, sed ut lædat, non ut sanetur. Suas fundit lacrymas, sed ut accendat ignes, non ut restinguat. Suos querit

mas, sed ut accendat ignes, non ut restinguat. Suos queritur dolores, sed ut desiderium acuat, non ut pœnitentiam exstimule

s mores erudias. Quid si autem, (dicam enim quod non spectavi quidem, sed de te sæpius inaudivi) Quid si in tua multiplici

ivere, opprobria domestica placido ferre animo, & illa non culpæ, sed fortunæ imputare ?   Quid si famulos famulasque d

mp; ruina. Quanquam quid ego Comœdiam increpo, quæ non suapte naturâ, sed alieno crimine evasit improba ? Accusemus eos pot

a indole magis, quàm studio ; factus histrio, non fortunæ iniquitate, sed juventæ licentiâ ; natus ad vitæ seria, & tra

turpes sententias involverunt ambiguis vocibus, tanquam honesto velo, sed tenui & pellucido ; neque animadverterunt tur

Fatebuntur ultro quidem se non morum esse censores admodum severos : sed negabunt id sibi propositum esse, ut vitia in The

o regio, vel publico simile, qui non alat vulgò arbores fructiferas ; sed in quo directæ in ordinem platani, distinctæ flor

Platonicam (qualem in umbrosis Academi hortis positam fuisse legimus) sed Epicuream, qualis ante ipsum natum Epicurum, in h

nes utriusque sexûs, juvenes præsertim ac puellæ, adhuc rudes amoris, sed jam dociles. His omnibus Voluptas sua dictet præc

ristiana Scholam instruatis non impuratam quidem obscœnis carminibus, sed cantilenis mollibus infamatam ? Ideo vobis Musa v

ustriæ suæ nimiùm facilis, nimiúmque felicis pœnituisse, serò quidem, sed aliquando tamen, & partas sine sudore lauros

in omni ferme poëmatum genere versatum cum pari laude & censura, sed in hoc laudatum multò sæpius quàm reprehensum, au

& sagittæ ? Non fabricant ipsi quidem tela Cupidinis lethifera ; sed illa intendunt lacerto, dirigunt oculo, & tot

nt, suamque celent industriam ; quod ipsos sæpe quidem facere deceat, sed aliquando facere vix credibile est. Quotus enim q

ctaculis ubi Gladiatores, non singuli cum singulis commissi, ut olim, sed turmatim congressi, & cæsi procumberent. Tant

quorum plerisque non id probaru maximè, quod probum & sanum est ; sed id vulgò sapit quod improbum & insalubre. Fat

e malos, neque leves, neque graves, neque otiosos, neque laboriosos ; sed consuetudini tanquam legi servientes ; alieno viv

us quòd ipsis apponantur fercula non condita ad sinceritatem saporis, sed corrupta ad gulæ voluptatem. Sint tamen (quoniam

esprit d’avarice, et pour s’enrichir. » « Militare non est delictum, sed propter predam militare pecatum est ; nec Rempubl

predam militare pecatum est ; nec Rempublicam gerere criminosum est, sed ideo gerere Rempublicam, ut divitias augeas, vide

saint Antonin, et des autres Docteurs. « Militare non est delictum, sed propter predam militare pecatum est ; nec Rempubl

predam militare pecatum est ; nec Rempublicam gerere criminosum est, sed ideo gerere Rempublicam, ut divitias augeas, vide

Grandeur que celui de la Peinture. Il« Cælare, pingere sciebat Nero ; sed hæc puerilia et indigna Principe. » y a je ne sai

ujets ou entre ses Alliés. Les« Musicam David non vulgari voluptate ; sed fideli voluntate dilexerat : et hæc concordi vari

entures des hommes dans l’Eternité. « Cælare, pingere sciebat Nero ; sed hæc puerilia et indigna Principe. » « Modulatrici

ndus. »Tertull. de Baptismo. « Musicam David non vulgari voluptate ; sed fideli voluntate dilexerat : et hæc concordi vari

objicis fortasse, eos in templis non in turpibus argumentis versari, sed sacras historias referre. quod utinam verum esset

quod hæc etiam turpitudo suos patronos habet, non quosvis de populo, sed viros eruditionis et modestiæ opinione præstantes

mis hominibus et pravis, quales sunt qui puerorum amoribus indulgent, sed in aliis etiam viris aliqua probitatis et modesti

it, neque promiscue licentia quidvis agendi histrionibus concedatur : sed legibus certis circumscribantur et finibus, quos

serit. Denique populus intelligat histriones non probari a republica, sed populi oblectatio ni atque importunis precibus da

honestate remota ponuntur. Verùm hæc non sunt absolutè intelligenda, sed cum temperamento : nam quædam sunt certamina publ

peramento : nam quædam sunt certamina publica, quæ non quæstus causa, sed virtutis exercentur, quorum athletæ non sunt infa

culis aliquibus, qui aut in nuptÿs aut in cœnis exhibentur interesse, sed antequam thymelici ingrediantur, surgere eos de c

irci furoribus, non arenæ sanguine, non theatri luxuria delectabatur, sed tota illi voluntas erat in congregatione ecclesiæ

ue sathanica operatione fieri. Non enim videntur soli equi currentes, sed & clamores, & blasphemiæ, & multi int

btinuisse, & intempestiuam sapientiuam illam populum non tulisse, sed lapidibus declamantem obtuisse. Qua de causa irat

usTheoderit. lib. 10. hist. Tripart. c. 2. : attamen non Dirimachium, sed Thelemachum esse dicunt monachum, & ab Honori

, lib. 5. Decret, tit. 14.. Sed de duello, quod non voluptatis causa, sed vel purgationis seu iudicij causa committebatur,

; et inter sua quærentes non quæ Jesu-Christi, Paulus non sua quærens sed quæ Jesu-Christi, cum gloriosissima tolerantia co

crimen excusat. Sordidat lavatio ista, non abluit, nec emundat membra sed maculat. Impudice tu neminem conspicis, sed ipsa

bluit, nec emundat membra sed maculat. Impudice tu neminem conspicis, sed ipsa conspiceris impudicè. Oculos tuos turpi oble

sa conspiceris impudicè. Oculos tuos turpi oblectatione non polluis ; sed dum oblectas alios, ipsa pollueris. Spectaculum d

ndo : Non tamen egisse aliquid me putavi cum eos audirem acclamantes, sed cum flentes viderem. Acclamationibus quippe se do

ere : per fortitudinem totum se obedientiæ subjicit, non discernendæ, sed adimplendæ. » S. Bernardus de vita solitaria cap.

que ut vitia, et passiones resecent ex anima sua, moresque componant; sed hoc tantum student ut videant aliquem sanctorum P

ierint, continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quæ egerint, sed ea quæ audierint, et viderint ; et despiciunt cæt

et rides ? Non esset mirum si fulmen demiteretur non solum in illos, sed etiam in nos. » S. Chrystostome homilie 24 in Act

ibus docentur sonare quod nesciunt : scienter autem cantare, non avi, sed homini divina voluntate concessus. » S. Augustin

non propria. Nam cum nihil horum est, non plane fidelis dispensatio ; sed crudelis dissipatio est. » S. Bernard, livre 3 de

nt bien que c’est Dieu qui les doit juger « Nihili mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum. Qui autem judicat me

perandam, quam si omni tempore coram Deo inveniaris non altum sapere, sed timere ; « Beatus homo qui semper est pavidus. »

Louis son aïeul « Non libenter legebat in scripturis magistralibus ; sed in sanctorum libris authenticis, et probatis. » I

s doux que la mort qui succède à une bonne vie « Bona mors, non vitæ, sed mortis. » S. Bernardus epist. 42., et qui conduit

m aliquid cum Philosophia docuerat, ne esset superstitiosus in mundo, sed propter leges civium, moresque hominum, non quide

m, moresque hominum, non quidem ageret fingentem scenicum in Theatro, sed imitaretur in Templo ; eo damnabililius quod illa

ipe et Senatus authoribus, qui non modo licentiam vitiis permiserint, sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum,

Noctes quoque dedecori adjectas, ne quod tempus pudori relinquatur ; sed cœtu promisquo quod perditissimus quisque per die

licet P. Macius probavisset : omnino, si quæris, ludi apparitissimi : sed non tui stomachi, conjecturam enim facio de meo. 

sua cujusque rei dignitate distribuens, non saltem in rebus humanis, sed in rebus divinis poneret ludos scenicos : eum uti

udi scenici esse debuissent. Quod profecto non authoritate sua fecit, sed quoniam eos Romæ natus et educatus in divinis reb

aliquis ut spectaculum Pantomimorum Populus Romanus tolli pareretur ; sed non obtinuit, ut vellet. Rogatus es tu quod cogeb

e faut que rapporter ce qu’il ajoute ensuite « Neque ibi diem consumo sed spectato sexto fere cursu, neque id cum voluptate

gnitiem corporemque resoluti, non, ut olim, in classem, exercitumque, sed in dies festos, apparatusque ludorum reditus publ

ur de Dieu, dit-il encore « Non sola ista conciliabula spectaculorum, sed etiam templa ipsa sine periculo disciplinæ adire

i ejus repleverunt ; non tamen quod in sæculo sumus, a Deo excidimus, sed si quid de sæculi criminibus attigerimus. Proinde

odum Circum vel Theatrum spectator. Loca nos non contaminant per se ; sed quæ in locis fiunt, a quibus et ipsa loca contami

cipe et Senatu autoribus, qui non modo licentiam vitiis permiserint : sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum,

? noctes quoque dedecori adjectus, ne quod tempus pudori relinquatur, sed cœtu promiscuo quod perditissimus quisque per die

L. Mummii triumpho, qui primus id genus spectaculi in urbe præbuerit, sed et consultum parsimoniæ ; quod perpetua sedes the

, cum duos exercitus contrarios alii Dii ex alia parte deffenderent ; sed etiam, ut cum Titanis, et cum gigantibus propria

ini. Denique in hoc omnia Diis attribuuntur, quæ non modo in hominem, sed etiam quæ in contemptissimum hominem cadere possu

lem comparandam exposuerunt, non ut hæc præ illa tenenda eligeretur ; sed ut cum illa respuenda intelligeretur, atque ita s

uit, etsi hujusmodi cives a Censore melius est, quam a Poëta notari : sed Periclem cum jam suæ civitati maxima authoritate

, et ludis scenicis actitantur ; sacra vero illa, quæ non histriones, sed sacerdotes agunt, ab omni esse dedecore purgata e

num quod ubique poneret, circumferebat quo jam non solum aquatissimo, sed etiam tepidissimo cum suis præsentibus per sorbit

alendas Janvarias colunt, cum Janus homo Gentilis fuerit : Rex quidem, sed Deus esse non potuit. Quisquis ergo unum Deum Pat

ione qui deffensor Ecclesiæ est, ut populus Dei paganias non faciat ; sed ut omnes spurcitias Gentilitatis abjiciat et resp

cience, dit-il « Placere inde quærebam hominibus, non ut eos docerem, sed tantum ut placerem. propterea et tu, Domine, bacu

t ipsi hominibus donant ? non tamen ibi attendum naturam operis Dei ? sed nequitiam operis humani. » Monseigneur le Prince

onge graviorem qua plurimum gaudet, ex hac occasione, non corporibus, sed moribus curavit immittere. » S. Augustin. l. 1. d

od si avetis adulterii modum cognoscere, non mea verba vobis referam, sed illius qui de tota hominis vita judicaturus est :

cœpit ipso vulnus aspectu ; isti qui non simpliciter, neque fortuito sed studio, et tanto studio ut Ecclesiam quoque conte

qui desident in Theatro, qui nihil sani neque audiunt, neque vident ; sed multa diffluunt turpitudine, multa nequitia, qui

ductos retrahatis. quid. quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pœna, sed supplicium. Quid prodest

is. quid. quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pœna, sed supplicium. Quid prodest illa temporari

quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pœna, sed supplicium. Quid prodest illa temporaria voluptas

ritualem apponemus, cum nullum eos inde fructum percepisse videamus ; sed consuetudini cuidam temere obsequentes cum applau

neque spiritualium, tremendorumque mysteriorum quæ hic celebrantur ; sed quasi diaboli laqueis captivi teneantur, illic to

t quod nobis dolorem inurit, quod inutilem nostrum laborem reddatis ; sed multo magis tangit, cum nobis venit in mentem, eo

usationem habebant, quam veniam, cum non illæ tantum ab eis exigentur sed etiam quæstus illarum ? Quibus oculis judicem int

ari ludos ; voluisse tamen haud ritibus illis Gentilitiis ipsos agi : sed indulsisse tantum ut Theatrales atque Circenses l

orum Scenicorum longe graviorem pestilentia corporum, non corporibus, sed moribus curavit immittere, quæ animos miserorum t

esprits insensés « O mentes amentes, quis est hic tantus non error, sed furor, ut exitium vestrum, sicut audivimus plange

t ille fœlicem esse Rempublicam stantibus mœnibus, ruentibus moribus, sed in vobis plus valuit quod dæmones impii seduxerun

ribus imputatis. Neque enim in vestra securitate pacatam rempublicam, sed luxuriam quæritis impunitam, qui depravati rebus

i spectacula turpitudinum, et licentia vanitatum, non hominum vitiis, sed deorum vestrorum jussis Romæ instituti sunt. » S.

cœlesti civitate, conscripti : non est spiritualia arma gestantium ; sed diabolo militantium.  Ille est enim ille qui etia

his majus impendiunt.  Et hæc dico, non ut illos a crimine vindicem ; sed ut vos discatis initium et caput hujus iniquitati

illa simulatquam tu præ illo, qui hoc fieri jubes ; nec solum jubes ; sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ gerun

ta Dei sunt, nulla persecutionis necessitas a quoquam adhibenda est ; sed uti oportet, homo in libera voluntate subsistat s

nstituta sunt ? Immo vero his Theatralibus Ludis eversis, non leges ; sed iniquitatem evertetis, ac omnem civitatis pestem

viros quidem quibus animæ salus cordi esset. Non itaque frequentant, sed probiores habentur qui noxiam illam spectaculorum

identur……in his omnibus pro tam exiguis, aut magis ne exiguis quidem, sed nullis eam parvi pendere gloriam, quam nec oculus

abulas, et quævis inania, non modo aures, et cor prostituit vanitati, sed oculorum, et aurium voluptate suam demulcet desid

mentia ? fateor vos miserrimos esse credidi, cum excidia passi estis, sed miseriores vos video, cum et spectacula postulati

sunt, judicarunt. Sed dicis etiam Christianis temporibus hæc fuisse ; sed etiam illa aliquando Christianis quoque temporibu

l abjecta. Non enim simul omnes in corpore curat medicina languores ; sed quod periculosius conspicit imminere, ne aut mate

dissimillimis personis satisfaciebant, cum tamen in suis versarentur, sed et Comœdum in Tragediis, et Tragœdum in Comœdiis

ilexi tempori meo defuerunt : eaque Populus Romanus non solum plausu, sed etiam gemitu suo comprobavit, utrum igitur hæc Æs

ci plus, quam nos, videantur habere prudentiæ : illi enim nam optimas sed sibi accommodatissimas fabulas eligunt, qui enim

non statim admirationem facti sequitur, ut ad opus ipsum excitemur ; sed plerumque etiam contrarium evenire solet. Opere e

oris, actores talium fabularum nequaquam honoraverunt more Græcorum ; sed sicut apud Ciceronem Scipio loquitur, cum artem l

ducerent ; genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

es Tragédies : « Ce n’est pas, dit Valère « Non ludicra ars Roscium : sed Roscius artem ludicram commendavit. » Val. Max. l

remarqué. « Budé, dit-il « Budæus non eos tantum qui propter præmium, sed et qui ambitiosa ostentatione in Scenam prodeunt,

denique in spectaculo inuendo prius cogitat, nisi videri, et videre ; sed Tragœdo acciferante, exclamationes, ille alicujus

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere ; sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

issimillimis personis satisfaciebant, cum tamen in suis versarentur ; sed et Comœdum in Tragœdiis, et Tragœdum in Comœdiis,

ditatus fuerat ponere ausus est. Quapropter non ludicra ars Roscium ; sed Roscius ludicram artem commendavit : nec vulgi ta

cipe, et Senatu authoribus qui non modo licentiam vitiis permiserint, sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum e

oris, actores talium fabularum nequaquam honoraverunt more Græcorum ; sed sicut apud Ciceronem Scipio loquitur, “Cum artem

ducerent”, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt.

29. §. 377. quia ex hujus mali permissione non vitatur majus malum ; sed omnia vitia confoventur. Quam pie Philippus IV. v

m ludi sunt inanis gloriæ cupiditates crudeles, quæ mortem inferunt ; sed neque vana studia, et inconsideratæ ambitiones, e

e, quod non possit doceri. Fides autem non sapientum secundum mundum, sed eorum qui secundum Deum sunt sapientes, est posse

st videns hanc quoque suam voluntatem in publicum cessisse commodum ; sed majorem etiam percepit voluptatem, dum sibi lex l

ipsi hominibus donant ? Non tamen ibi attendunt naturam operis Dei : sed nequitiam operis humani. » S. August. in Psal. 10

dus « Quid de Histrionibus, qui nec corpore, nec instrumentis ludunt, sed ore, sicut in Alvernia, ubi plurimi esse consueve

atibus dico. Talia enim sunt quæ illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam recordari aliquis sine pollutione non possi

rrebas cum eo. Utinam ne in sæculo quidem simul cum illis moraremur ; sed tamen in sæcularibus separamur, quia sæculum Dei

rtis suæ dedecore perseverat, et magister et doctor, non erudiedorum, sed perdendorum puerorum, id quod male didicit, cæter

cia, etiam honesta quædam ; nemo venenum temperat felle et elleboro ; sed conditis pulmentis, et bene saporatis, et plurimu

est fabulæ Poëtarum agendæ in spectaculis, multa rerum turpitudine ; sed nulla saltem sicut alia multa, verborum obscœnita

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere ; sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

est fabulæ Poëtarum agendæ in spectaculis, multa rerum turpitudine ; sed nulla saltem sicut alia multa, verborum obscœnita

vina mallem ad nos. Sed verius dicitur quod fingebat hæc quidem ille, sed hominibus flagitiosis divina tribuendo, ne flagit

flagitia putarentur, et ut quisquis ea fecisset, non homines perditos sed cœlestes deos videtur imitatus. Et tamen, ô flume

ns. Non omnino per hanc turpitidinem verba ista commodius discuntur ; sed per hæc verba turpitudo ista confidentius perpetr

tius perpetratur. Non accuso verba, quasi vasa electa atque pretiosa, sed vinum erroris quod in eis nobis propinabatur ab e

non litteris illis, quas variatum servi libidinum liberales vocant ; sed dominico pane nutritus quantus ei potuit per nost

 Cette compassion, dit-il ensuite « Et hoc de illa vena amicitiæ est. sed quo vadit, quo fluit ? Ut quid decurrit in torren

, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam nihil conferunt, sed etiam nocent plurimum. » Ibidem.. « Nous devons r

tiva libidinum ; Non enim solum thura offerendo dæmonibus immolatur ; sed etiam eorum dicta libentius capiendo. » Can. Ideo

 Cur ergo legi prohibentur quæ tam rationabiliter legenda probantur ? sed sæculares litteras quidam legunt ad voluptatem, P

t aliqua ex his dicere quæ olim obmisimus, non nostræ est voluntatis, sed ut ita dicam, gravissimæ necessitatis, ut probemu

ne sa sœur : « Ma mère, dit-il « Studebat mater ut filia erudiretur : sed non ista tamen externa disciplinarum serie qua pl

non in tortis crinibus, aut auro aut margaritis, vel veste pretiosa ; sed quod decet mulieres promittentes pietatem per ope

 ; car comme dit S. Chrysostome « Ne tantum itaque peccata fugiamus : sed ea etiam quæ videntur indifferentia quæ paulatim

ipso subversus tremore decidit ; ita et qui non procul peccata fugit, sed secus ipsa vadit, cum timore vivit et in ipsa lab

a generati a natura sumus, ut ad ludum et jocum facti esse videamur ; sed ad severitatem potius, et ad quædam studia gravio

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere ; sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam nihil conferunt, sed etiam nocent plurimum. » Lactantius lib. 6. inst

loquence. « Ce n’est pas, dit-il « Didici in eis multa verba utilia ; sed et in rebus non vanis disci possunt ; et ea via t

e point, dit ce Concile « Sanctorum Martyria et actiones ne agantur ; sed ita pie narrentur ut auditores ad eorum imitation

lam quæ versatur in Tragœdiis, atque carminibus, non a veritate modo, sed etiam a forma veritatis remotam : Argumentum quod

ejici et repelli ; cui Satyrus, ita est, inquit, ut ais Demosthenes ; sed bono animo esto, huic incommodo cito medebor, si

viros quidem quibus animæ salus cordi esset. Non itaque frequentant, sed probiores habentur, qui noxiam illam spectaculoru

it, neque promiscua licentia quidvis agendi Histrionibus concedatur ; sed legibus certis circumscribantur et finibus, quos

erit. Deinque populis intelligat Histriones non probari a Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus da

t. Quoties Pascha celebratur, nunquid toties Christus moritur ? Non ? sed tamen anniversaria recordatio quasi repræsentat q

ri tanquam videamus in cruce pendentem Dominum, non tamen irridentes, sed credentes. » C. semel. dist. 2. de consecrat.. «

inceps Salvatoris passio, nec in sacro, nec in prophano loco agatur ; sed docte et graviter eatenus a Concionatoribus expon

Episcopus judicabi. Item Sanctorum martyria et actiones ne agantur ; sed ista pie narrentur, ut auditores ad eorum imitati

mnia concuterent, concutiebantur turbinum more, qui rapta conuolvunt, sed ipsi ante volvuntur, et ob hæc majore impetu incu

aupertatem, aut amorem, aut molestum aliquid, non fortis est hominis, sed potius timidi ; est enim mollitudinis laboriosa f

s laboriosa fugere ; atque non quia res est honesta, appetit mortem ; sed quia malum fugit. » Aristoteles lib. 3. Ethic. ca

synas largiuntur. Unde illi qui moderate eis subveniunt, non peccant, sed juste faciunt, mercedem ministerii eorum eis trib

t : Nihil me interroges infelicissimam mulierem nec causas requiras ; sed si ancillam placet habere, abducito quo vis. Mihi

s solidos, pro quibus se, ac maritum, et filios, non solum servituti, sed et suppliciis asserebat obnoxios. Et revocata ea

a de igualar en la gloria de la bienaventurada vida. En el argumento, sed contra, que el santo suele siempre poner, trae aq

égal dans la gloire de la vie bienheureuse. Ensuite dans l’argument, sed contra , que saint Thomas a toujours accoutumé de

od si avetis adulterii modum cognoscere, non mea vobis verba referam, sed illius qui de tota hominis vita judicaturus est :

cæpit ipso vultus aspectu ; Isti qui non simpliciter neque fortuito, sed studio, et tanto studio, ut Ecclesiam quoque cont

qui desident in Theatro, qui nihil sani neque audiunt, neque vident, sed multa diffluunt turpitudine, multa nequitia, qui

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri, notatione censoria voluerunt.

oli Hispani habemus, aut plures quam alii, neque prohibentur unquam ; sed impune a quavis ætate, a quavis conditione legent

hominibus obrepat. » Hæc et plura Cyprianus in epistola ad Donatum ; sed de suorum temporum malis. Quid feceret si nunc in

deret, si Comœdias quæ aguntur spectaret ? Non jam enervantur mares ; sed fœminæ ipsæ viri fiunt : non frangitur in fœminam

ur mares ; sed fœminæ ipsæ viri fiunt : non frangitur in fœminam vir, sed fœmina in vitium roboratur. Non satis fuit humani

t. Nunc compta, atque ornata procedit in medium pulchra Mima corpore, sed moribus turpissima ut incendia majora excitentur.

t audiunt. Nec hæc impudicis tantum oculis con emplanda proponuntur ; sed sacris etiam interdum, ac Deo dicatis. Adde quod

, ac Regios Senatores, Præteresque civitatum ; nec tantum admoneant ; sed etiam per Jesum Christum obtestentur, ut in istos

terna a Deo salus, scelus est ingens ; charitatem enim id extinguit : sed cordis munditia, sine qua nemo videbit Deum, spon

corruptissimum moribus, et mente contaminatissimum esse necesse est ; sed improbi Mimi, et Histriones id moliuntur, cum pro

ac virtutis hostes capitalissimos, non dicam ex una urbe ejiciendos ; sed e finibus humanæ naturæ exterminandos putet, a qu

quid ad excusandas excusationes in peccatis dicunt : spectamus quidem sed nihil movemur. »  : « Que les Curieux qui regarde

rsonas Ecclesiasticas, y dize esto es, « Ut jam non vitio excusatio ; sed autoritas detur. » In libro de spectacul. » Idem

ité « Denique populus intelligat histriones non probari à Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus da

amusements de ce monde. « Narraverunt mihi iniqui fabulationes suas, sed non ut lex tua. » C’est le sentiment que le S. Es

ere : per fortitudinem totum se obedientiæ subjicit, non discernendæ, sed adimplendæ. » S. Bernardus de vita solitaria cap.

que ut vitia, et passiones resecent ex anima sua, moresque componant; sed hoc tantum student ut videant aliquem sanctorum P

ierint, continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quæ egerint, sed ea quæ audierint, et viderint ; et despiciunt cæt

et rides ? Non esset mirum si fulmen demiteretur non solum in illos, sed etiam in nos. » S. Chrystostome homilie 24 in Act

ibus docentur sonare quod nesciunt : scienter autem cantare, non avi, sed homini divina voluntate concessus. » S. Augustin

non propria. Nam cum nihil horum est, non plane fidelis dispensatio ; sed crudelis dissipatio est. » S. Bernard, livre 3 de

ni parte tranquillam. » S. August. ibid. « Nihili mihi conscius sum, sed non in hoc justificatus sum. Qui autem judicat me

perandam, quam si omni tempore coram Deo inveniaris non altum sapere, sed timere ; « Beatus homo qui semper est pavidus. »

o Paula. Noisy. « Non libenter legebat in scripturis magistralibus ; sed in sanctorum libris authenticis, et probatis. » I

inis mors est. » Idem de vera Relig. cap. 26. « Bona mors, non vitæ, sed mortis. » S. Bernardus epist. 42. « Benedictio D

m aliquid cum Philosophia docuerat, ne esset superstitiosus in mundo, sed propter leges civium, moresque hominum, non quide

m, moresque hominum, non quidem ageret fingentem scenicum in Theatro, sed imitaretur in Templo ; eo damnabililius quod illa

ipe et Senatus authoribus, qui non modo licentiam vitiis permiserint, sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum,

Noctes quoque dedecori adjectas, ne quod tempus pudori relinquatur ; sed cœtu promisquo quod perditissimus quisque per die

licet P. Macius probavisset : omnino, si quæris, ludi apparitissimi : sed non tui stomachi, conjecturam enim facio de meo. 

sua cujusque rei dignitate distribuens, non saltem in rebus humanis, sed in rebus divinis poneret ludos scenicos : eum uti

udi scenici esse debuissent. Quod profecto non authoritate sua fecit, sed quoniam eos Romæ natus et educatus in divinis reb

aliquis ut spectaculum Pantomimorum Populus Romanus tolli pareretur ; sed non obtinuit, ut vellet. Rogatus es tu quod cogeb

mpe in Deorum festo. » Julian. in Misopog. « Neque ibi diem consumo sed spectato sexto fere cursu, neque id cum voluptate

gnitiem corporemque resoluti, non, ut olim, in classem, exercitumque, sed in dies festos, apparatusque ludorum reditus publ

dem de Spectacul. c. 10. « Non sola ista conciliabula spectaculorum, sed etiam templa ipsa sine periculo disciplinæ adire

i ejus repleverunt ; non tamen quod in sæculo sumus, a Deo excidimus, sed si quid de sæculi criminibus attigerimus. Proinde

odum Circum vel Theatrum spectator. Loca nos non contaminant per se ; sed quæ in locis fiunt, a quibus et ipsa loca contami

cipe et Senatu autoribus, qui non modo licentiam vitiis permiserint : sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum,

? noctes quoque dedecori adjectus, ne quod tempus pudori relinquatur, sed cœtu promiscuo quod perditissimus quisque per die

L. Mummii triumpho, qui primus id genus spectaculi in urbe præbuerit, sed et consultum parsimoniæ ; quod perpetua sedes the

, cum duos exercitus contrarios alii Dii ex alia parte deffenderent ; sed etiam, ut cum Titanis, et cum gigantibus propria

ini. Denique in hoc omnia Diis attribuuntur, quæ non modo in hominem, sed etiam quæ in contemptissimum hominem cadere possu

lem comparandam exposuerunt, non ut hæc præ illa tenenda eligeretur ; sed ut cum illa respuenda intelligeretur, atque ita s

uit, etsi hujusmodi cives a Censore melius est, quam a Poëta notari : sed Periclem cum jam suæ civitati maxima authoritate

, et ludis scenicis actitantur ; sacra vero illa, quæ non histriones, sed sacerdotes agunt, ab omni esse dedecore purgata e

num quod ubique poneret, circumferebat quo jam non solum aquatissimo, sed etiam tepidissimo cum suis præsentibus per sorbit

alendas Janvarias colunt, cum Janus homo Gentilis fuerit : Rex quidem, sed Deus esse non potuit. Quisquis ergo unum Deum Pat

ione qui deffensor Ecclesiæ est, ut populus Dei paganias non faciat ; sed ut omnes spurcitias Gentilitatis abjiciat et resp

ert. pag. 93. « Placere inde quærebam hominibus, non ut eos docerem, sed tantum ut placerem. propterea et tu, Domine, bacu

t ipsi hominibus donant ? non tamen ibi attendum naturam operis Dei ? sed nequitiam operis humani. » Monseigneur le Prince

onge graviorem qua plurimum gaudet, ex hac occasione, non corporibus, sed moribus curavit immittere. » S. Augustin. l. 1. d

od si avetis adulterii modum cognoscere, non mea verba vobis referam, sed illius qui de tota hominis vita judicaturus est :

cœpit ipso vulnus aspectu ; isti qui non simpliciter, neque fortuito sed studio, et tanto studio ut Ecclesiam quoque conte

qui desident in Theatro, qui nihil sani neque audiunt, neque vident ; sed multa diffluunt turpitudine, multa nequitia, qui

ductos retrahatis. quid. quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pœna, sed supplicium. Quid prodest

is. quid. quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pœna, sed supplicium. Quid prodest illa temporari

quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pœna, sed supplicium. Quid prodest illa temporaria voluptas

ritualem apponemus, cum nullum eos inde fructum percepisse videamus ; sed consuetudini cuidam temere obsequentes cum applau

neque spiritualium, tremendorumque mysteriorum quæ hic celebrantur ; sed quasi diaboli laqueis captivi teneantur, illic to

t quod nobis dolorem inurit, quod inutilem nostrum laborem reddatis ; sed multo magis tangit, cum nobis venit in mentem, eo

usationem habebant, quam veniam, cum non illæ tantum ab eis exigentur sed etiam quæstus illarum ? Quibus oculis judicem int

ari ludos ; voluisse tamen haud ritibus illis Gentilitiis ipsos agi : sed indulsisse tantum ut Theatrales atque Circenses l

orum Scenicorum longe graviorem pestilentia corporum, non corporibus, sed moribus curavit immittere, quæ animos miserorum t

it. Dei. cap. 32. « O mentes amentes, quis est hic tantus non error, sed furor, ut exitium vestrum, sicut audivimus plange

t ille fœlicem esse Rempublicam stantibus mœnibus, ruentibus moribus, sed in vobis plus valuit quod dæmones impii seduxerun

ribus imputatis. Neque enim in vestra securitate pacatam rempublicam, sed luxuriam quæritis impunitam, qui depravati rebus

i spectacula turpitudinum, et licentia vanitatum, non hominum vitiis, sed deorum vestrorum jussis Romæ instituti sunt. » S.

cœlesti civitate, conscripti : non est spiritualia arma gestantium ; sed diabolo militantium.  Ille est enim ille qui etia

his majus impendiunt.  Et hæc dico, non ut illos a crimine vindicem ; sed ut vos discatis initium et caput hujus iniquitati

illa simulatquam tu præ illo, qui hoc fieri jubes ; nec solum jubes ; sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ gerun

ta Dei sunt, nulla persecutionis necessitas a quoquam adhibenda est ; sed uti oportet, homo in libera voluntate subsistat s

nstituta sunt ? Immo vero his Theatralibus Ludis eversis, non leges ; sed iniquitatem evertetis, ac omnem civitatis pestem

viros quidem quibus animæ salus cordi esset. Non itaque frequentant, sed probiores habentur qui noxiam illam spectaculorum

identur……in his omnibus pro tam exiguis, aut magis ne exiguis quidem, sed nullis eam parvi pendere gloriam, quam nec oculus

abulas, et quævis inania, non modo aures, et cor prostituit vanitati, sed oculorum, et aurium voluptate suam demulcet desid

mentia ? fateor vos miserrimos esse credidi, cum excidia passi estis, sed miseriores vos video, cum et spectacula postulati

sunt, judicarunt. Sed dicis etiam Christianis temporibus hæc fuisse ; sed etiam illa aliquando Christianis quoque temporibu

l abjecta. Non enim simul omnes in corpore curat medicina languores ; sed quod periculosius conspicit imminere, ne aut mate

dissimillimis personis satisfaciebant, cum tamen in suis versarentur, sed et Comœdum in Tragediis, et Tragœdum in Comœdiis

ilexi tempori meo defuerunt : eaque Populus Romanus non solum plausu, sed etiam gemitu suo comprobavit, utrum igitur hæc Æs

ci plus, quam nos, videantur habere prudentiæ : illi enim nam optimas sed sibi accommodatissimas fabulas eligunt, qui enim

non statim admirationem facti sequitur, ut ad opus ipsum excitemur ; sed plerumque etiam contrarium evenire solet. Opere e

oris, actores talium fabularum nequaquam honoraverunt more Græcorum ; sed sicut apud Ciceronem Scipio loquitur, cum artem l

ducerent ; genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

t. » Simon Schardius in lexico juridico. « Non ludicra ars Roscium : sed Roscius artem ludicram commendavit. » Val. Max. l

s qui notantur infamia. « Budæus non eos tantum qui propter præmium, sed et qui ambitiosa ostentatione in Scenam prodeunt,

denique in spectaculo inuendo prius cogitat, nisi videri, et videre ; sed Tragœdo acciferante, exclamationes, ille alicujus

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere ; sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

issimillimis personis satisfaciebant, cum tamen in suis versarentur ; sed et Comœdum in Tragœdiis, et Tragœdum in Comœdiis,

ditatus fuerat ponere ausus est. Quapropter non ludicra ars Roscium ; sed Roscius ludicram artem commendavit : nec vulgi ta

cipe, et Senatu authoribus qui non modo licentiam vitiis permiserint, sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum e

oris, actores talium fabularum nequaquam honoraverunt more Græcorum ; sed sicut apud Ciceronem Scipio loquitur, “Cum artem

ducerent”, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt.

29. §. 377. quia ex hujus mali permissione non vitatur majus malum ; sed omnia vitia confoventur. Quam pie Philippus IV. v

m ludi sunt inanis gloriæ cupiditates crudeles, quæ mortem inferunt ; sed neque vana studia, et inconsideratæ ambitiones, e

e, quod non possit doceri. Fides autem non sapientum secundum mundum, sed eorum qui secundum Deum sunt sapientes, est posse

st videns hanc quoque suam voluntatem in publicum cessisse commodum ; sed majorem etiam percepit voluptatem, dum sibi lex l

ipsi hominibus donant ? Non tamen ibi attendunt naturam operis Dei : sed nequitiam operis humani. » S. August. in Psal. 10

4. « Quid de Histrionibus, qui nec corpore, nec instrumentis ludunt, sed ore, sicut in Alvernia, ubi plurimi esse consueve

atibus dico. Talia enim sunt quæ illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam recordari aliquis sine pollutione non possi

rrebas cum eo. Utinam ne in sæculo quidem simul cum illis moraremur ; sed tamen in sæcularibus separamur, quia sæculum Dei

rtis suæ dedecore perseverat, et magister et doctor, non erudiedorum, sed perdendorum puerorum, id quod male didicit, cæter

cia, etiam honesta quædam ; nemo venenum temperat felle et elleboro ; sed conditis pulmentis, et bene saporatis, et plurimu

est fabulæ Poëtarum agendæ in spectaculis, multa rerum turpitudine ; sed nulla saltem sicut alia multa, verborum obscœnita

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere ; sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

est fabulæ Poëtarum agendæ in spectaculis, multa rerum turpitudine ; sed nulla saltem sicut alia multa, verborum obscœnita

vina mallem ad nos. Sed verius dicitur quod fingebat hæc quidem ille, sed hominibus flagitiosis divina tribuendo, ne flagit

flagitia putarentur, et ut quisquis ea fecisset, non homines perditos sed cœlestes deos videtur imitatus. Et tamen, ô flume

ns. Non omnino per hanc turpitidinem verba ista commodius discuntur ; sed per hæc verba turpitudo ista confidentius perpetr

tius perpetratur. Non accuso verba, quasi vasa electa atque pretiosa, sed vinum erroris quod in eis nobis propinabatur ab e

non litteris illis, quas variatum servi libidinum liberales vocant ; sed dominico pane nutritus quantus ei potuit per nost

ugustin lib. 3. Confess. cap. 2. « Et hoc de illa vena amicitiæ est. sed quo vadit, quo fluit ? Ut quid decurrit in torren

, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam nihil conferunt, sed etiam nocent plurimum. » Ibidem. « Omissis Evang

tiva libidinum ; Non enim solum thura offerendo dæmonibus immolatur ; sed etiam eorum dicta libentius capiendo. » Can. Ideo

 Cur ergo legi prohibentur quæ tam rationabiliter legenda probantur ? sed sæculares litteras quidam legunt ad voluptatem, P

t aliqua ex his dicere quæ olim obmisimus, non nostræ est voluntatis, sed ut ita dicam, gravissimæ necessitatis, ut probemu

b. 12. Eccles. Hist. cap. 34. « Studebat mater ut filia erudiretur : sed non ista tamen externa disciplinarum serie qua pl

non in tortis crinibus, aut auro aut margaritis, vel veste pretiosa ; sed quod decet mulieres promittentes pietatem per ope

redemptionis. » Eph. 4. v. 30. « Ne tantum itaque peccata fugiamus : sed ea etiam quæ videntur indifferentia quæ paulatim

ipso subversus tremore decidit ; ita et qui non procul peccata fugit, sed secus ipsa vadit, cum timore vivit et in ipsa lab

a generati a natura sumus, ut ad ludum et jocum facti esse videamur ; sed ad severitatem potius, et ad quædam studia gravio

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere ; sed etiam tribu moveri notatione censoria voluerunt. 

, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam nihil conferunt, sed etiam nocent plurimum. » Lactantius lib. 6. inst

tullian. de Spectacul. cap. 27. « Didici in eis multa verba utilia ; sed et in rebus non vanis disci possunt ; et ea via t

daic. lib. 12. cap. 2. « Sanctorum Martyria et actiones ne agantur ; sed ita pie narrentur ut auditores ad eorum imitation

lam quæ versatur in Tragœdiis, atque carminibus, non a veritate modo, sed etiam a forma veritatis remotam : Argumentum quod

ejici et repelli ; cui Satyrus, ita est, inquit, ut ais Demosthenes ; sed bono animo esto, huic incommodo cito medebor, si

viros quidem quibus animæ salus cordi esset. Non itaque frequentant, sed probiores habentur, qui noxiam illam spectaculoru

it, neque promiscua licentia quidvis agendi Histrionibus concedatur ; sed legibus certis circumscribantur et finibus, quos

erit. Deinque populis intelligat Histriones non probari a Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus da

t. Quoties Pascha celebratur, nunquid toties Christus moritur ? Non ? sed tamen anniversaria recordatio quasi repræsentat q

ri tanquam videamus in cruce pendentem Dominum, non tamen irridentes, sed credentes. » C. semel. dist. 2. de consecrat. Qui

inceps Salvatoris passio, nec in sacro, nec in prophano loco agatur ; sed docte et graviter eatenus a Concionatoribus expon

Episcopus judicabi. Item Sanctorum martyria et actiones ne agantur ; sed ista pie narrentur, ut auditores ad eorum imitati

mnia concuterent, concutiebantur turbinum more, qui rapta conuolvunt, sed ipsi ante volvuntur, et ob hæc majore impetu incu

aupertatem, aut amorem, aut molestum aliquid, non fortis est hominis, sed potius timidi ; est enim mollitudinis laboriosa f

s laboriosa fugere ; atque non quia res est honesta, appetit mortem ; sed quia malum fugit. » Aristoteles lib. 3. Ethic. ca

synas largiuntur. Unde illi qui moderate eis subveniunt, non peccant, sed juste faciunt, mercedem ministerii eorum eis trib

t : Nihil me interroges infelicissimam mulierem nec causas requiras ; sed si ancillam placet habere, abducito quo vis. Mihi

s solidos, pro quibus se, ac maritum, et filios, non solum servituti, sed et suppliciis asserebat obnoxios. Et revocata ea

a de igualar en la gloria de la bienaventurada vida. En el argumento, sed contra, que el santo suele siempre poner, trae aq

od si avetis adulterii modum cognoscere, non mea vobis verba referam, sed illius qui de tota hominis vita judicaturus est :

cæpit ipso vultus aspectu ; Isti qui non simpliciter neque fortuito, sed studio, et tanto studio, ut Ecclesiam quoque cont

qui desident in Theatro, qui nihil sani neque audiunt, neque vident, sed multa diffluunt turpitudine, multa nequitia, qui

ducerent, genus id hominum non modo honore civium reliquorum carere, sed etiam tribu moveri, notatione censoria voluerunt.

oli Hispani habemus, aut plures quam alii, neque prohibentur unquam ; sed impune a quavis ætate, a quavis conditione legent

hominibus obrepat. » Hæc et plura Cyprianus in epistola ad Donatum ; sed de suorum temporum malis. Quid feceret si nunc in

deret, si Comœdias quæ aguntur spectaret ? Non jam enervantur mares ; sed fœminæ ipsæ viri fiunt : non frangitur in fœminam

ur mares ; sed fœminæ ipsæ viri fiunt : non frangitur in fœminam vir, sed fœmina in vitium roboratur. Non satis fuit humani

t. Nunc compta, atque ornata procedit in medium pulchra Mima corpore, sed moribus turpissima ut incendia majora excitentur.

t audiunt. Nec hæc impudicis tantum oculis con emplanda proponuntur ; sed sacris etiam interdum, ac Deo dicatis. Adde quod

, ac Regios Senatores, Præteresque civitatum ; nec tantum admoneant ; sed etiam per Jesum Christum obtestentur, ut in istos

terna a Deo salus, scelus est ingens ; charitatem enim id extinguit : sed cordis munditia, sine qua nemo videbit Deum, spon

corruptissimum moribus, et mente contaminatissimum esse necesse est ; sed improbi Mimi, et Histriones id moliuntur, cum pro

ac virtutis hostes capitalissimos, non dicam ex una urbe ejiciendos ; sed e finibus humanæ naturæ exterminandos putet, a qu

quid ad excusandas excusationes in peccatis dicunt : spectamus quidem sed nihil movemur. » « Pues como David, siendo quie

rsonas Ecclesiasticas, y dize esto es, « Ut jam non vitio excusatio ; sed autoritas detur. » In libro de spectacul. » Idem

2. « Denique populus intelligat histriones non probari à Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus da

t inde secum insaniam, qua stimularetur redire, non tantum cum illis, sed pro aliis, et alios trabens. » Il s’est pourtant

tiam longè gravierem (le théâtre) qua plurimum gaudet non corporibus, sed moribus curavit immittere, et delicata sub intrav

action y présente partout de mauvais exemples ? « Multa non verborum, sed rerum, turpitudine. » Enseignerez-vous la chastet

s hommes dont le métier honorait les Dieux : « Græci turpiter quidem, sed Diis suis omnino consequenter. » Ce qui devait fa

n se plaigne moins de nos ennemis que du théâtre : « Non de hostibus, sed de theatro conquerantur. » On trouve cent traits

donnez, non à l’homme, mais à un métier infâme : « Non homini donas, sed arti nequissimæ ; honoras vitium, non naturam. »

le, qu’un divertissement : « Quicquid ibi geritur non est oblectatio, sed pernicies. » Cela étant ainsi, nous pouvons donc

la simulat, quam tu præ illo, qui hoc fieri jubes : non solum jubes ; sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ gerun

am fine debito cessaturam .… aliam longe graviorem .… non corporibus, sed moribus curavit immittere. » Salvien, Salvianus l

ciat cuncta quæ diximus et videat in spectaculis non voluptatem esse, sed mortem. » C’est donc avec raison, que les Rois Ph

nt cuncta quæ diximus, et videant in spectaculis non voluptatem esse, sed mortem. » Car ils ont beau dire que la coutume a

rtis suæ dedecore perseverat et Magister et Doctor, non erudiendorum, sed perdendorum puerorum, id, quod male didicit, cæte

imirum fuit Μ. Tulli monitio, ubi ait ludo et ioco, uti quidem licet, sed sicut somno, et quietibus cæteris tunc cum gravib

l Giordano, ovvero a quello, di cui scrive Seneca. « Unus tibi nodus, sed herculaneus restat » Ep. 88. ; con tutto ciò rice

e di Dio: che però si può dire con Crisostomo: « Non dat Deus ludere, sed Diabolus. ho.6. in Mat. » E S. Tommaso commenta.

eaque maxime gemo, quod tam grande malum hoc malum esse non creditur: sed , quod est multo deterrimum, et favor, et clamor,

Ratio a priori est, quia turpibus, lascivisque non remittitur animus, sed illigatur, sed opprimitur, sed vulneratur, et sæp

est, quia turpibus, lascivisque non remittitur animus, sed illigatur, sed opprimitur, sed vulneratur, et sæpe occiditur: at

us, lascivisque non remittitur animus, sed illigatur, sed opprimitur, sed vulneratur, et sæpe occiditur: atque ut quidam ai

esimo S. Dottore; perché « quicquid illic geritur, non est oblectatio sed pernicies ho. De David, et Saul. ». Ciò, che ivi

ebbero praticare l’avviso di S. Ambrogio « Non solum populus profusos sed omnes etiam iocos declinandos arbitror. » Il virt

, è diventato intollerabile, e vituperoso. « Crimen non est in rebus, sed in usu agentis », dice S. Bernardo. E forse gli I

ora. Ma ora, dico io, non è uso lecito; è vero abuso. « Non est usus, sed abusus ludi », scrive Caietano. E chi non confess

spergiuro, e dell’adulterio. « Recepta a populis; imo erecta Theatra: sed corruperat quod universa caro viam suam Noemi die

m, aut ad laudem: cum praestantia, et dignitas non ab annorum numero, sed a ipsis rebus proficiscatur: qua si eo maijorem a

cuntur cum Mundo cæperunt, neco tamen ob id minus reprehendenda sunt, sed eo magis vituperanda, quo antiquis culta a bonis

mmedie correnti. « Erito tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt: sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistos pruri

quelle Commedie Romane, le quali erano composte, « rerum turpitudine sed nulla verborum obscenitate », col manto di parole

direttamente dico, che qui si deve considerare, « non quantitas molis sed virtutis », e mi servo della similitudine della p

di cui scrive Cesario. « Quantum ad massam multum modica est pillula, sed quantum ad efficaciam virtus illius est maxima, o

quis aliter illi consentiret; nemo enim respiciens ad malum operatur: sed hoc aliqua circumvestum bonitate semper proponitu

r, meras cum vitis voluptates hauriunt, magno, non Adolescentia modo, sed totius vita mato: quando, qua in ea atate accipun

et omni modo putat improbabilem dictam sententiam, non modo non debet sed neque etiam potest sine gravi culpa illam sequi i

pronuntiamus, non inspicienda unius vel alterius hominiso natura est sed plurium, communisque hominum conditio. Humana ver

parole di S. Agostino.Serm. 143. de temp. « Nostis prope omnes haec; sed pauci nostes in libris, multis in Teatris. » E mo

dotto ne’ buoni costumi, e graduato nella virtuosa MoralitàEp. 2., «  sed reddit durior, ambitiosior, luxurio sior ». Ma ri

a scrive. Lo studio de’Comici fa, «  non ut multi meliores reddantur, sed ut multi in scelus labantur », non migliora molti

dinem non facit adisiciorum pulchritudo, neque inquilinorum multitudo sed inhabitatium Virtus, propter quam et solitudo Civ

questa persona io potrei usare le parole di S. Leone. « Pudet dicere, sed nec esse est non tacere, plus impenditur Damonis

o. « Quid possumus, aliud dicere, quam multos esse nomine Chrstianos, sed re paucissimos; tù vero Fili contende intrare per

contende intrare per augustam portam, nec quid multi agant, attende, sed quid agendum, ipsa tibi Natura Lex, ipsa Ratio ip

nell’Ep. 39. ad Pamac. «Venenum lethale suum, non innocentia merito, sed criminis communione tuentur: quasi culpam numerus

ebuit quidem illa peccatum suum destere; nec addere peccatum peccato; sed in hoc se putanit habere consolationem, si virum

quia cum multis ardebunt. Non est enim hoc sanitatis certum consilium sed mallevolentia malum solatium ». Di questi dirò co

lli oblectunt partiale illius Actionis, et non obiectum per accidens, sed per se; singulorum enim pecuniam per se amat Come

oc est, una per aggregationem plurium conspirantium in unum assensum, sed voluntatibus particularibus singulorum; quniam pe

un Teologo, « ut fiat intuitu inonestatis, qua est in obiecto ipsius; sed sufficit, esse cognitam directe, vel indirecte: i

arium est, dice S. Agostino, non debet alterum pro altero perpetrare, sed utrumque vitare. »lib. 2. de adult. coniug. c. 15

, offerre materiam, si inde occasionem minoris peccati, non suadendo, sed permitttendo». E il P. Suarezl. 3. contra Parmen.

di S. Ambrogio Ser. 83.. « Ego interdum, parcens ut, tacere, vellem, sed malo, vos contumacia causas reddere, quam neglige

scetico, « Voluptas non est en eorum numero, qua stant, et quiescunt; sed ex eorum, qua moventur, et perturbationis sunt pl

oro. « Scimus quidem, avvisa un Autore, esse necessariam remissionem; sed non adeo frequentem: scimus, relaxandas vires, se

ariam remissionem; sed non adeo frequentem: scimus, relaxandas vires, sed non deponendas, et enervandas; Deorum ut tota rer

L. 3. c. 6. E S. Agostino scrive. « Non foris quarenda est laetitia, sed intus, in interiori homine, ubi habitat Christus

« Non ita generati a Natura sumus ut ad ludum et iocum facti videamu; sed ad severitatem potius, et ad quedam studia gravio

omot. 2. ho. 7. in Mat. c. 2. dico. « Non impedio liberam voluptatem, sed cum onestate fieri volo, non cum oscenitate et cr

n liberale e osceno: della seconda dice. « Non omnem licentiam damus, sed eam, que ab onestis actionibus non est aliena » :

ra: his enim non consortatur animus in speculabili bus,et agibilibus, sed magis distrabitur et revocant ipsum ad corporalia

nes esse malas, sicut Stoici; neque omnes esse bonas, sicut Epicurei, sed quasdam esse bonus, quasdamo esse malas. »I. 2. q

i S. Tommaso, « Temperatus, dice egli, non fugit omnes delectationes, sed immoderatas, et Rationi non convenientes. »l. 2.

muniter dectabilis est secundum appetitum sensitivum bonis, et malis: sed voluntas bonorum delectatur in eis secundum conve

reprasentatis, delectatur ad minus de ipsarum rerum representatione, sed hoc est peccatum veniale: ergo et c. Min. probatu

giamo. « Sicut sonitus spinarum ardentium sub olla, sic risus stulti, sed hoc vanitas. »Eccles. c. 7. 7. È una vanità, la q

tissimo Boccadoro. « Prasens tempus, dice egli, non effundendi gaudi, sed luctus est: tu vero urbanis facetis iocularis? Qu

des, dic quæso, ubi Christus hoc fecit? Audisti hoc alicubi? Nunquam, sed contristatum, quidem sepius legisti: tu vero ride

torum ioci, aut facetia narrantur: de sola Sara legimus eamo risisse; sed Dei voce correpta fuit: et filius Noe propter ris

stianos. Sic Paulus, Anton. Hilar. alique Eremita suos habuere iocos, sed Cristianos, et sale conditos ». Adunque, se un Fe

perso, che non piangeva il Satirico, quando disse. « Damna fleo rerum sed plus, fleo damnadierum. Rex poterit rebus sucurre

est, nos in hæc opinione versari, ut non modò sermonis, aut actionis, sed totius etiamo temporis, atque adeo tenuissimi, et

o sciunt victium acquirere sibi, nec suis: nec exercent Ludos turpes, sed liberales; scilicet tales, qui in di dictis, et f

ntes choreas, aut hellunes, aut ebrios aut alia intemperantia genera: sed potius obserovato illo, quod maxime decet, studea

, e altre sorti di bruttissimi peccati. « Non illud peccatum approbat sed dissimulando tolerat, ut sic adulteria, incestus,

tà, diventino buoni. « Non disperandum de malis, avverte S. Agostino, sed , ut boni fiant, supplicandum: quia numerus Sancto

ato. E secondo S. Paolo « Digni sunt morte, non solum qui ea faciunt, sed etiam qui consentiunto facientibus. » Che se i Te

« Non per turpitudinem verba commodius discuntur, aggiunge Agostino, sed per verba turpitudo confidentius perpetrabor. Non

nfidentius perpetrabor. Non accuso verba, quasi vasa electa pretiosa; sed vinum erroris, quod in eis nobis propinatur ab eb

tia deponant ut aliquam legem vita accipiant, quia mores suos exigant sed ut oblectamento aurtum perfruantur. » Seneca ep.

estatis, fons irriguus iurgiorum, quod vetustas quidem habuit sacrum, sed contentiosa posteritas ferit esse ludibrium: hæc

er andar all’Inferno; « non est defensionem parare, dice S. Agostino, sed comites ad Gehennam inquirere. » E quindi io risp

tari, e non le perniciose. « Si quaris voluptates, queras, non vanas, sed salutares; gaudia, non in Diabolo, sed in Domino.

voluptates, queras, non vanas, sed salutares; gaudia, non in Diabolo, sed in Domino.  » Scrive l. 7. della Rep. Regia c. 10

t alios retrahatis; quic quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pena, sed supplicium. » ho. de Duo

tis; quic quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pena, sed supplicium. » ho. de Duo ide t Sancte.

quid enim illic geritur, non est oblectatio, sed pernicies, sed pena, sed supplicium. » ho. de Duo ide t Sancte. t. 1. Ott

naturale Divinum, et Canonicum, Duellum permittentem, legem non esse, sed errorem. » Così lo cita Comitolo lib. 5. q. 16. n

altertus seculi Patres attulimus qui in huiusmodi Ludos inuveherentur sed multorum; sed omnium fermè temporum. Scripsere in

i Patres attulimus qui in huiusmodi Ludos inuveherentur sed multorum; sed omnium fermè temporum. Scripsere in Theatra, Tert

sio, ac tolerantia sine supplicio, ac pena, non est sui natura malum: sed est quid indiferens, et consequenter non est pecc

arle al bene. « Lex humana aliqua permittere, non quasi ea approbans, sed quasi ea dirigere non potens. »l. 2. q. 93. a. 3.

a grazia; ma poi risponde. « Homo non dat gratiam interius influendo, sed exterius persuadendo ad ea qua sunt gratia. » Io

ignatus est, qua vobis spargo: nolite attendere ad vilitatem cophini, sed adclaritem seminis, et potestatem Seminatoris. »

rove più breve, e meglio per acconcio nostro dicendo. « Nos loquimur; sed Deus erudit. » Non devo poi tacere, che per le sc

tino predicando avvisò già i suoi Auditori, che « non solum exemplis, sed etiam verbis alios ad omne opus bonum admonereSer

ti enim cretalis, ac male ferruminatis argumentis illecti trahebantur sed nequaquam Cornicum oculos confixerunt: compertum

uel Valent’uomo, aggiungendo. « Verum ego non id a secularibus requir sed a Fidelibus, qui in Calum contendunt: qui violent

clamat gravissimè Tertullianus. Colis, non spiritu vilissimi nidoris, sed tuo proprio: nec anima pecudis impensa, sed anima

piritu vilissimi nidoris, sed tuo proprio: nec anima pecudis impensa, sed anima tua illis ingenium tuum immolas: illis sudo

neris illi (sic impara commenta Poeseos appello) non lapide, lignoue, sed litterarum voluminibus hoc est monumentis are per

em, ac leporem et delectat, non ut Flora. Sed ut Diana, non ut Venus, sed ut Minerva, miscens, quemadmodum pracipit Horatiu

oris ingeni; sortioris, inquam in geni, quod exercitio non flacescat, sed laborando vires acquirat. »Apud Io: Picum l. 4. e

atiunculam pervenerint, bellam quidem, ut ipsi opinatur, et festivam, sed minus castam, periculum suum intelligant sed elat

i opinatur, et festivam, sed minus castam, periculum suum intelligant sed elati curiositate quadam, licet motus voluptatis

amma, e bruciò tutto il mondo, « Arrius in Alexandria scintilla fuit; sed , quia non Ratium oppressi est, totum orbem flamma

diversamente: onde dico di chi porta questa Ragione. « Videte acumen, sed vitreum; lucet vanitate, frangitur veritate. »Ag.

pubblicam labes, qua latius serpit in dies, e non tabida modo exedit, sed etiam integra corripit: ut vanissima Poetarum Car

omini dotti gustano di Libri tali, « ut non magnifici sint, e niteat; sed ut sint utiles verbis, et sententis verborum », g

uis versibus immiscuerunt, qua Cristiano homini non modo attrectanda, sed prorsus eliminanda: nec temere multos invenies, q

ibus insident; neque ex is, ad quos accedunt, omnia auferre conantur, sed quantum ipsis ορρortunum fuerit, reliquum dimittu

etis. » E si può aggiungere. « Detrimentum nullum est, multo nescire, sed lucrum maximum. » E se qualche Giovane inconsider

isa, che devesi procurare, « ut tenera mentes, non modo, qua diserta, sed magis que onesta sunto, discant. Quare deisnat qu

soli Hispani habemus, aut plures, quam ali; neque prohibentur unquam, sed impune a quavis atate, a quavis conditione legunt

orum depravationem. Nec pudet homines non dico doctos, aut ingenisos, sed homines ea legere studiosissimè, qua sciunt a nug

Simanca, citato dal P. Suarez. « Non solum vere Religionis cultores, sed etiam eos, qui perversam, atque impiam Religionem

ionfo, « ut ostenderent, dice un moderno, non se de gloria Romanorum, sed de luxuria triumphare »Lodovico Cellotio.. Erano

. de Ponto., medesimo confessò di se stesso. « Multa equidem scripsi, sed qua vitiosa putavi, Emendataris ignibus ipse dedi

scena ex professo tractant, narrant, aut docent; cum non solum fidei, sed et morum, qui huiusmodi Librorum Lectione facile

pere ipfo. Succlamant. Non hunc, non Libellum de imitatione, Christi, sed Barabbam, sed Amadisium.·Itane vos, Christum, et

clamant. Non hunc, non Libellum de imitatione, Christi, sed Barabbam, sed Amadisium.·Itane vos, Christum, et Christianas lu

lectabatur, capit legere, ut experiretur, an par esset opus laudibus, sed cum primum nondum evoluisset, tot in se excitari

fada turpitudinum receptacula, non oculis modo, auribusque declinate, sed animo etiam respulse, ac recordatione denum ipsa

umilitate, ab, oratione, a ieiunis. a peniitentia, a sui abnegazione; sed ab immoderato amore seculi; a tumore animi, ab ob

men, quia odiosum est, non ad gladios tantum, et machinas extenditur, sed ad sustes, et lapides; ita Librorum interdictorum

r, impuros, e tempio, atque noxios omnes Libros non prohibendi solum, sed etiam concremandi. »in Act. c. 19. v. 19. Cioè, i

otieris, acceptum deprehendaris, non modo terrena scrobe abscondisse, sed ipso etiam cano mersenisse. »lib. 3. ep. pag. 133

lia commendatur; quæque hominem Religiosum decent, connumeranda sunt; sed potius inter turpes animi dissolutions, ac vitia

dat: et chiarita da veniam, cuius est, non considerare, quid offerat, sed quod habet, liberter impertitur: nec illum, satis

lagines, et candentes invenias nec tibi panis incultior esse videtur, sed fortior, et celerius similagineus detur, et nitid

generati à naturâ sumus ut ad ludum & jocum facti esse videamur, sed ad severitatem potius. Il n’est pas nécessaire de

qu’eux cet agrément. Mirifice capior facetiis : accedunt non Attici, sed salsiores quàm illi Atticorum, Romani veteres atq

mais que la Nature le lui avoit refusé, non displicuisse illi jocos, sed non contigisse : à quoi il ajoute qu’il est aisé

illa simulat, quàm tu præ illo, qui hoc fieri jubes. Non solùm jubes, sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ gerun

am fine debito cessaturam, … aliam longe graviorem, … non corporibus, sed moribus curavit immittere. D. Aug. lib. i. de Civ

rtis suæ dedecore perseverat, magister & doctor, non erudiendorũ, sed perdendorum puerorum, … an talis debeat communica

illa simulat, quàm tu præ illo, qui hoc fieri jubes. Non solùm jubes, sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ gerun

am fine debito cessaturam, … aliam longe graviorem, … non corporibus, sed moribus curavit immittere. D. Aug. lib. i. de Civ

rtis suæ dedecore perseverat, magister & doctor, non erudiendorũ, sed perdendorum puerorum, … an talis debeat communica

et, & vanis venerari fletibus umbram Cæsaream. Heu ! non re, solo sed carmine grandes Quæritis Heroas. Veteres evolvite

te Lettre. Hæc dixi, non quòd de ardore mentis tuæ quidquam dubitem ; sed quò currentem impellam, & acriter dimicanti f

le torrent du plus grand nombre ; Heroem enim non una virtus efficit, sed multiplex. On sçait que les Héros dont les talens

ustin donnoit à un amateur des Spectacles : Si justus es, non numera, sed appende. Non respicias ad Theatrum insaniæ ; mend

s choses de la terre » : Tace, obmutesce ; non sapis ea quæ Dei sunt, sed quæ sunt hominum. C’est de ce défaut de discernem

upiscentiæ transverit sensum illius. Inter Tragicos Poëtas mox facilè sed miserè Princeps, varia tragædiarum argumenta plau

ulisset detestatione, si licuisset. Aulæ jam non cupiditate addictus, sed vitæ negotiorumque ratione, indè omnia pietatis &

sont infames & irréguliers, non defectu Sacramenti vel lenitatis, sed ex delicto ; c’est-à-dire, qu’ils sont en état de

dentium fallentium : aures dum pascis, in fauces abis non puellarum, sed draconum. Sirenes in voluptatis delubris præcipit

es stultitiæ fautores, patronos turpitudinis ; minimè verò Theologos, sed Cœnologos. Imo eò deploranda tempora sæculis omni

, quæ à quibus defenderentur invenere. At viros non de populo affers, sed eruditionis & modestiæ præstantes : vincit hî

re afflatas jam, imo combustas animarum Myriades, qui audimus ne dum, sed videmus, non dolebimus ? Dicent minimè se nugis h

Clericos quibuscumque spectaculis in scenis aut in nuptiis interesse, sed antequam Thymelici ingrediantur, exurgere eos con

unicetur. L. Dominico de Spectaculis in cod. Theod. quam nec reperi, sed illam his verbis transcribit Barnabas Brissonius,

a, etiam honesta quædam ; nemo venenum temperat felle & elleboro, sed conditis pulmentis, & bene saporatis, & p

revertuntur. Nec pueri modò quos præmaturis vitiis imbui non oportet, sed etiam senes, quos peccare jam non decet, in talem

nitiosa ; & mox, Chorus illic ac cantio Pantomini elicit auditum, sed expugnat sanctum aspectum. Et de se ipso lib. 3.

Anton. 2. p. tit. 3. §. 5. Non solùm in addiscendis artibus magicis, sed etiam in contemplandis spectaculis consistit conc

d si avertis adulterii modum cognoscere, non mea verba vobis referam, sed illius qui de tota hominis vita judicaturus est :

cœpit ipso vultûs aspectu ; isti qui non simpliciter, neque fortuitò, sed studio & tanto studio, ut Ecclesiam quoque co

audiant sermones. Et 39 ad pop. Theatralibus ludis eversis, non leges sed iniquitatem evertetis, ac omnem civitatis pestem

bitione legis positivæ quæ Clericos plusquam Laicos in hoc coerceat ; sed provenit solùm ex prohibitione legis naturalis, e

malum. Lex enim naturalis non distinguit inter Clericos & Laicos, sed omnes indistinctè obligat. Armilla, verbo ludus.

diabolici, quos D. Chrysost. districtè prohibuit non solùm exercere, sed etiam inspicere. Et infra : Quòd aliquis in turpi

am imponit sordem, ut neque decem millibus fontibus expurgare possis, sed solùm lacrymis & confessionibus ; & stati

cat mortaliter, præsertim in illis quæ sunt mala, non quia prohibita, sed quia essentialiter includunt turpitudinem, quales

Comœdiæ nostri temporis. Ex Apost. ad Roman. 1. Non solùm facientes, sed & facientibus consentientes digni sunt morte,

arnalem delectationem inde provenientem ob curiositatem quidem solam, sed conjunctam cum periculo notabili consentiendi in

eros nostros, ad uxores, ad turbam de eisdem rebus non eadem quæ nos, sed contraria sæpe concionemini. Insaniremus enim &am

ave per multa Deorum & Heroum cognatis suis proximisque indicta : sed si quo pacto persuasuri sumus nullum unquam civem

m in probro ducerent, genus id hominum non modò honore civium carere, sed etiam tribu moveri notatione censoriâ voluerunt.

r dum panem ac vinum ex eadem domo percepisset, egredi januam voluit, sed saxum ingens subitò de recto cecidit, eique in ve

es reperies & adulteros ; recepta à populis, imo erecta theatra : sed corruperat quoque universa caro viam suam Noemi d

mp; Regis Institutione, unde postrema hæc verba ferè transcripsimus : sed pergo. An peccent lethaliter Histriones. Alteru

Ratio à priori est, quia turpibus lascivisque non remittitur animus, sed illigatur, sed opprimitur, sed vulneratur, sæpe o

est, quia turpibus lascivisque non remittitur animus, sed illigatur, sed opprimitur, sed vulneratur, sæpe occiditur, atque

bus lascivisque non remittitur animus, sed illigatur, sed opprimitur, sed vulneratur, sæpe occiditur, atque ut quidam ait,

es à sæcularibus extorquenda. Verùm ego non id à sæcularibus requiro, sed à Fidelibus qui in Cœlum contendunt, qui violente

la pudicitia, morum omnis effusio, nulla christiani hominis vestigia, sed lascivientium, sed furentium, sed bestiarum, sed

omnis effusio, nulla christiani hominis vestigia, sed lascivientium, sed furentium, sed bestiarum, sed feratum ; spectator

nulla christiani hominis vestigia, sed lascivientium, sed furentium, sed bestiarum, sed feratum ; spectatorum namque voces

ni hominis vestigia, sed lascivientium, sed furentium, sed bestiarum, sed feratum ; spectatorum namque voces considera, fac

um obtutu. At Histriones in theatro habent nedum verborum exceptores, sed etiam pecuniarum datores ; atque adeo non tantùm

d etiam pecuniarum datores ; atque adeo non tantùm ab auditorum aura, sed etiam auro vires accipiunt dum loquuntur, qui sin

es & nedum Monomachos excommunicationis tela ipso facto minantur, sed etiam in eos, qui ex industria spectant : ob eam

m dives sublimisque populus flammas concipit, ac proximis impartitur, sed arbustum arbusto, & miricis mirica, sociam qu

um decretis, non à Patrum sententiis, non à Scholasticorum doctrinis, sed ab ipsamet insanienti in spectaculis multitudine,

pronunciamus, non inspicienda unius vel alterius hominis natura est, sed plurium communisque hominum conditio : humanæ ver

erius sæculi Patres attulimus, qui in hujuscemodi ludos inveherentur, sed multorum, sed omnium fermè temporum. Scripsere in

atres attulimus, qui in hujuscemodi ludos inveherentur, sed multorum, sed omnium fermè temporum. Scripsere in theatra Tertu

imi faciunt : audivi doctos alioqui viros etiam insolubilem asserere, sed immeritò. Scire aves quid amplius scena habeat, u

idisti hominis cadaver ? at vidisti sæpiùs. Illic & oculos habes, sed vitreos ; aures, sed pendulas ; nares genasque, a

r ? at vidisti sæpiùs. Illic & oculos habes, sed vitreos ; aures, sed pendulas ; nares genasque, at exangues ; porrecta

doquidem admoniti facient adhuc. Argumentum hoc non à vili Plebecula, sed per doctissimorum hominum ora mihi transmissum &a

s posse ignorantem graviter peccare, nedum cùm malum minimè agnoscit, sed etiam quod majus est, cùm ingens virtutis opus ex

s ignorantia hæc, quâ Comœdiarum inspectores laborant ? minimè verò ; sed verè, &, ut Scholastici loquuntur, affectata

andum liberiùs, & absque conscientiæ remorsu, non culpam minuens, sed adaugens. Fare qui hæc legis, vir doctissime, jus

b his qui theatra ingrediuntur, quandoquidem possent illam expellere, sed nolunt : dum, ut ipsemet ais, etiam admoniti non

83. quemlibet adscribere : Ego interdum parcens vobis tacere vellem ; sed malo vos contumaciæ causas reddere, quàm negligen

cantus   Et modulos dedit ipse Apollo.  … … … … …  … … … … … Bellis sed aptus, res quoque civicas Urbs nostra poscit nunc

sciplinâ. Non enim de hoc Senatu, nec his de hominibus qui nunc sunt, sed de futuris, si qui fortè his legibus parere volue

trem Ludovici XI, non licuit Regibus indicere tributa extra ordinem ; sed tantùm, consentiente Populo, Rex hodie, pro arbit

runt, ut pro his non solùm excommunicare aliquem Laicum non audeamus, sed nec Clericum degradare…. Inusitata peccata sola e

ni. 113. Belgas quidem permittere ferunt Comœdias & Tragædias ; sed ita demùm, ut cùm publicè quæstor Comœdorum stans

iæ Patroni … … Populus intelligat Histriones non probari à Republicâ, sed Populi oblectationi atque importunis precibus dar

ne, cap. de Spectaculis. 148. At cùm Theatra frequentant non probi, sed suæ professionis violatores omninò sunt. Non ad v

sed suæ professionis violatores omninò sunt. Non ad vulgi opinionem, sed ad regulam mores suos conformare debent…. An ne f

i sacrilegam dicacitatem, ab iis qui sanari nolunt, vocatur insanus ; sed divinæ misericordiæ munere adjutus, inter eorum v

um, celeritate bellandi, patientiâ periculorum, magno illi Alexandro, sed sobrio neque iracundo simillimus : qui denique se

quàm hominibus propior, qui numquam rectè fecit, ut facere videretur, sed quia aliter facere non poterat ; cuique id solum

e malos, neque leves, neque graves, neque otiosos, neque laboriosos ; sed consuetudini tanquam legi servientes, alieno vive

n ». (Ils prêchoient avec le zele des Apôtres, non Aristotelico more, sed Piscatorio). « Je crois que si les personnes pieu

s & sagittæ ? Non fabricant ipsi quidem tela cupidinis lethifera, sed illa intendunt lacerto, dirigunt oculo ac toto ad

u suo, vel respuunt, nullum certè admittant Poëma nisi bene moratum : sed non placerent Spectatoribus quorum plerisque non

quorum plerisque non id probatur maximè quod probum & sanum est, sed id vulgò sapit, quod improbum & insalubre. Ni

. Nulli tunc subsessores alienorum matrimoniorum oculi metuebantur ; sed pariter & videre sanctè, & aspici mutuo p

celle d’un Sage ; & sa mort, celle d’un Chrétien ». Non sibi, sed Patriæ vicit : nec plus vicit quàm ipsa voluit.

ientiores sumus. Evangelium salvat non eum qui istud legit vel audit, sed qui recipit, amat, & fide vivâ ad praxim redi

set, vitam instituere ! Expectat Deus, quia bonus est & æternus ; sed puniet, quia sanctus est & justus. Qui aures

re si bona voluntas accederet non intelligat, non quia difficile est, sed quia voluntas adversa est. Hoc autem fit cùm aman

rience. 231. Cùm quosdam ornare voluit Cæsar, non illos honestavit, sed ornamenta ipsa turpavit. Apud viros bonos indigni

a. Non per mores quos sapientia jubet, pervenire volunt ad lucem Dei, sed tantùm ad laudes hominum, quod est vanitas &

t. Prædicatoris malè viventis sana Doctrina uva est in spinis hærens, sed ex vite nascens…. Prædicat tibi bonus ; carpe uva

. Lege uvam inter spinas pendentem, non de radice spinarum surgentem, sed de vite nascentem…. Dona Dei possunt pervenire ad

eus audivit ; Dæmonium habes…. Non opus erat, ut Dominus hoc audiret, sed te monuit adversùs verba aspera, ne incidas in la

ustriæ suæ nimiùm facilis, nimiùmque felicis pœnituisse, serò quidem, sed aliquandò tamen, & partas sine sudore lauros

onto. 366. Erit enim tempus, cùm sanam doctrinam non sustinebunt ; sed ad sua desideria coacervabunt sibi Magistros prur

llìc ubi Dei voluntate munimur ; quantò magis ubi non solùm Diabolum, sed etiam Dominum habemus adversum ? S. Cypr. lib. de

ue le nôtre de quitter son péché : « Ut à peccatis cesset, non nobis, sed sibi præstat. » Qu’il revienne sincèrement de ses

ent on excuse, mais on autorise le vice : « Jam non vitiis excusatio, sed autoritas datur. » J’ai cru devoir vous en averti

re, mais l’infamie y est plus grande : « In scenicis non minor furor, sed prolixior turpitudo. » Le Comédien raconte des ad

tous faits pour être de bons Chrétiens : « Non omnes philosophamur ; sed cur omnes Christiani sumus ? » Ce n’est point par

omplot ?) : « Scenicis hoc summum studium est, non ut meliores fiant, sed ut multi peccent. » Toute leur fortune ne porte q

on l’amusement, mais la mort : « Vide in spectaculis, non voluptatem, sed mortem. » Rien de pareil chez les barbares ; ils

, et concupiscentia oculorum, et superbia vitæ, quæ non est ex Patre, sed ex mundo est. » 1. Joan. c. 2. v. 16.Dans ces par

, et concupiscentia oculorum, et superbia vitæ, quæ non est ex Patre, sed ex mundo est. » 1. Joan. c. 2. v. 16. Bossuet Ref

dire ce qu’ajoûte Saint Ambroise : Ambr. l. de virg. c. 5. Saltet, sed adulteræ filia  ; Danse qui voudra, mais cela ne

re de l’Église : Greg. Naz. Non animi relaxationem interdictam volo, sed petulantiam coerceo. Réjouïssez vous ; mais que

ad nuptias venientes se turpiter & indecorè gerere, vel saltare ; sed modestè cœnare & prandere, ut decet Christian

 ; quantò magis est criminis non tantùm muliebria indumenta accipere, sed & gestus quoque turpes & molles muliebres

lla simulat, quàm tu præ illo, qui illa fieri jubes, nec solùm jubes, sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ gerun

nobis litterarum est, versuum, sententiarum, canticorum, nec fabulæ, sed veritas. Vis & pugillatus & luctatus — as

hil ad Deum pertinere suadebant. Poëtas non ad Radamantis ant Minoïs, sed ad inopinati Christi Tribunal palpitantes. Tùm ma

hant de la nature. Erit tempus1 cùm sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prur

gè graviorem, quâ plurimûm gaudet, ex hâc occasione, non corpo ribus, sed moribus curavit immittere. S. Aug. de Civ. Lib. i

lorum celebrare memoriam : non enim nostris indigent laudibus ornari, sed nos ipsorum vitæ historia, et commemoratione, imi

lorum celebrare memoriam : non enim nostris indigent laudibus ornari, sed nos ipsorum vitæ historia, et commemoratione, imi

ationibus et turpibus invigilant cantibus ; non solum sibi nocentes ; sed et Religiosorum officiis perstrepentes. Hoc enim

ationibus et turpibus invigilant cantibus ; non solum sibi nocentes ; sed et Religiosorum officiis perstrepentes. Hoc enim

t Can. Sacerdos. dist. 37. Nam quoad eruditionem non sunt prohibendi, sed quoad delectationem. Archidiaconus in cap. Sacerd

cœpit ipso vultus aspectu ; isti qui non simpliciter neque fortuito, sed studio, et tanto studio ut Ecclesiam quoque conte

fabulas, et quævis inania, non modo aures et corprostituit vanitati, sed oculorum et aurium voluptate suam demulcet desidi

nt, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam non conducunt, sed etiam nocent plurimum. »  : « Ces spectacles publ

ost. Homil. 15. ad pop. Antioc. « Nec tantum itaque peccata fugiamus, sed etiam quæ videntur indifferentia, paulatim in hæc

comme remarque ce Père Ibid. « Ita et qui non procul peccatis rugit, sed secus ipsa vadit, cum timore vivit, et in ipsa la

t Can. Sacerdos. dist. 37. Nam quoad eruditionem non sunt prohibendi, sed quoad delectationem. Archidiaconus in cap. Sacerd

cœpit ipso vultus aspectu ; isti qui non simpliciter neque fortuito, sed studio, et tanto studio ut Ecclesiam quoque conte

fabulas, et quævis inania, non modo aures et corprostituit vanitati, sed oculorum et aurium voluptate suam demulcet desidi

nt, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam non conducunt, sed etiam nocent plurimum. » S. Carol. Instr. ad Pr

ost. Homil. 15. ad pop. Antioc. « Nec tantum itaque peccata fugiamus, sed etiam quæ videntur indifferentia, paulatim in hæc

hæc nos pertrahunt. » Ibid. « Ita et qui non procul peccatis rugit, sed secus ipsa vadit, cum timore vivit, et in ipsa la

falsum in nobis; nec in nobis Christi sacramenta patiantur injuriam : sed semper opera christiana, et cogitemus in corde, e

co : « cum finis iste non dicat secundum se speciem mortalis peccati, sed potius alleviet ». Essendo che tal fine non dica

ncipis insaniam, quem ipse severitate morum otium aliter intutuisset, sed quod Aulicorum ingenium est, infami adulatione pr

ci potius ex necessitate, quam ex voluptate; quia nullo ludos turpes, sed liberales, scilicet tales, qui in dictis, et fact

i mortalmente peccare. « Inspicere Ludos, quando ob id exponeret quis sed periculo probabili peccandi mortaliter: ut si rep

u modus repræsentandi sint leniter turpes tunc enim non erit mortale, sed veniale, eo quod non proxime, sed remote ad Vener

turpes tunc enim non erit mortale, sed veniale, eo quod non proxime, sed remote ad Venerem incitant, ac disponnunt. » Cioè

a impudentia plena sunt; quas ob res non cachinnis difluere ridentes, sed lacrimis gemere, ac dolere oportes. » Vuol dire i

ederet, si Comedias, qua agunt , spectaret ? Non iam evirantur mares, sed faminæ ipsa viri sunt: non frangitur in faminam v

antur mares, sed faminæ ipsa viri sunt: non frangitur in faminam vir, sed fæmina in virum roboratur. Non satis fuit humani

ebat. Nunc compta, atq ornata procedit in medium pulcra mima corpore, sed moribus turpissima, ut incendia maiora excitentur

Commedie si riprendono giustamente, « non solum propter verbo turpia, sed etiam propter facta »  secondo la dottrina in S.

ndezza, che dalla vista del saporoso cibo. « Non Evam cibus inflexit, sed honoris ambitio illecebrosa decepit », scrive S.

e un tal Marito, « quandon. 10. ipsius consuetudinem vagandi noverat; sed hoc intelligitur, quando non est inhonesta, et tu

. « Histrionum personas proprie, et peculiariter eorum possidet nemo, sed pro re, et argumento promiscue quisque sumit. »De

dducit; propterea non dixit Christus. Qui concupivit ad adulterandum: sed qui viderit ad concupescendum Ho. 17. in Mat. ».

. C. 11., avversandus Mulierum aspectus; non solum enim si tanguntur, sed etiam si spectentur, potest peccari. » Ed aggiung

em nequaquamL. 21. mor. c. 3. cogitatio immunda inquinat, cum pulsat; sed cum hanc sibi per delectationem subiugit. » E com

. Ca. non solum. Ex l. 2. de. fornicatione peccatum regnat in homine; sed si adhuc delectetur, atque animum teneat, procul

o cap. 39., quod consensus in delectationem non est peccatum mortale, sed veniale tantum. » Ma egli subito aggiunge. « Alii

attigerunt unimum, respui debuerunt; negandum non est, esse peccatum; sed longèminus, quam si opere statuatur implendum. »

Agostino citato da S. Tommaso, nisi hac, qua sine voluntate operandi sed tamen cum voluntate animum tali bus oblectandi so

? Ocules, inquis, intendo, non manum. Non est interdictum, né videam; sed né comedam. » Quasi voglia dire. Posso mirare; pe

« Si ad MulieremCartag. T. 4. l. 15. ho. 3. §. 32. non appropinques, sed solum a longè intuearis, experientia compertum es

rum convicia, nec aliorum multo rum quidqquam curant reprehensionem, sed ad illam, tanquam ad scopum tendentes et domum de

rire » ; o perché « voluptas, non quale est sabiectum, tale agnoscit, sed addis arte mendacium » ; o perché come dice S. To

lic, ubi Dei voluntate munimur; quantò magis, ubi non solum Diabolum, sed etiam Dominum habemus adversum ? »  Che sarà di n

s laborem cantilena suavitate solatur. Hanc imitas tennis illa mulier sed pudica incussum mola lapidem brachio trahens, ut

iunge. « Est etiam Galli cantus Juanis in noctibus; nec solum suavis, sed etiam utilis, qui quasi bonus cohabitator et dorm

aliam portionem ? Nullus omino est: nec tamen solum istus est malum; sed quoniam ad spiritualia desides, ac remissi, ad di

. 2. tr. 3. c. 13. n. 12. vestimento virili, per se non est peccatum; sed cansa insta cohone stari potest. » Così tiene Cai

brutta pretensione; e cioè fece la Santa, « no ut vit aret martyrium sed contagium », dice Silvestro, non per fuggire le p

seu natura sua malum, sicut mendaciam, fornicatio, et alia huiusmodi; sed quia est de numero carum actionum, que absolutè c

e colpa. Layman scrive: « Si ex levitateloco cit. fiat, est peccatum, sed veniale tantum. » Caietano dice. « Si ex levitate

mero curiosius intuentem cepit ipso vultus aspectu; qui non fortuito, sed studio pergunt illuc, ac in infacies Feminarum de

costoro, che si vestono, e ornano a modo di Donna disse. « Non viri, sed Batali, et Feminelli dicendi sunt. » Non si devon

sit: tum etiam quia sub illa specie boni potest non intendi bonitas, sed impediri potius maior bonitas, seu perfectio. » I

intenditur secundum rectam ratione, non sufficit ad bonitatem actus; sed requirantur alie circumstantia ad hoc, quod bonit

ausa est, ut id, quod eligitur, ut medium, non ut purè medium moveat, sed secundum aliam rationem, qua inefficacem reddit,

re eleemosynam pauperi vel diligere Deum est actus secundum s ebonus; sed referre actum huismodi ad fine aliquem inordinatu

nebroso. « Lucerna, scrive S. Gregorio, in tenebris fulgere cernitur; sed in Solis radio posita tenebratur. » Io confesso,

debent. Quo circa dicendum est. Si nulla necessitate, vel utilitate, sed solum ducta vanitate, aspectui viri eam turpiter

, contulis splendorem, quoniam omnis ista compositio non ex libidine, sed ex virtute, pendebet. » Dunque la s. Donna pregò

a scripta cantar.» E conclude nel fine. « Helt Sacerdos sanctus fuit, sed quia Filios suos non erudivit in omni disciplina,

tale; poichè « cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, sed evannerunt in cogitationibus suis ». Ma sia ciò,

nec satisfacit suo muneri absoluendo a peccatis. Que penitens dicit, sed potius imponit suis humeris peccata catera, et er

Si formidat ergo penitentis faciem non assumat sibi Pastoris officiu sed ecit, penitantem non satisfacere re vera suo debi

penitantem non satisfacere re vera suo debito. Si autem hoc non scit, sed habet rationem debitande, interroget penitentem,

5. Giustiniano Imperatore dice. « Non bella solummodo bene ordinamus, sed er res ludricas. » Dico 2. Non è probabile, che n

et feminam, interdum ad concupiscendum trabitur; qui non solum videt, sed lascivientem videt, qui non millies libidinis cap

mero curiosius intuentem cepit ipso viltus aspectu: qui non fortuitè, sed studio pergunt illuc, ac infacies feminarum defix

casia est. » E Ambr. L. 1. de Penit. c. 13. « Non crimen est, videsse sed ea vendum, ne origo criminis sit. » E Crisostomo

no modo in quantum cognitio sensitiva non ordinatur in aliquid utilè, sed potius avertit hominem ab aliqua utile considerat

e. « Quod malum nostra hac etate et mali perpetrant, et boni destent; sed qui possent, ac debeant illud prohibere, quare no

es, ac Regios Senatores, Pretoresque Civitatum; nec tantum admoneant, sed etiam per Iesum Christum obtestentur, ut in istos

m liberalium ductores, quo sitem fuisse scimus in Antiquorum Comedia: sed audaculos quosam Gramaticos, et putidos littarato

soient aussi. » « O pulchrum puerum ! Decet Prætorem non solum manus, sed etiam oculos habere innocentes. » Ce qu’on doit a

desiderare. » « O pulchrum puerum ! Decet Prætorem non solum manus, sed etiam oculos habere innocentes. » Parte 4. citat

s des justes ressentimens de Dieu ? Quod ille agitur non delectatio, sed pernities, sed pœna, sed supplicium. hom. de Sau

ssentimens de Dieu ? Quod ille agitur non delectatio, sed pernities, sed pœna, sed supplicium. hom. de Saule, & David

de Dieu ? Quod ille agitur non delectatio, sed pernities, sed pœna, sed supplicium. hom. de Saule, & David. Ne com

Non invenimus exerte definitum, non ibis in Circum, nec in theatrum, sed invenimus fœlix qui non abiit in concilio impioru

n te judicia in furore Ezech.  5. Quod ille agitur non delectatio, sed pernities, sed pœna, sed supplicium. hom. de Sau

furore Ezech.  5. Quod ille agitur non delectatio, sed pernities, sed pœna, sed supplicium. hom. de Saule, & David

zech.  5. Quod ille agitur non delectatio, sed pernities, sed pœna, sed supplicium. hom. de Saule, & David. Quasi

Non invenimus exerte definitum, non ibis in Circum, nec in theatrum, sed invenimus fœlix qui non abiit in concilio impioru

amusements de ce monde. « Narraverunt mihi iniqui fabulationes suas, sed non ut lex tua. » C'est le sentiment que le S. Es

discours, des gens du monde : « Narraverunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua. » C'est le sentiment que le S. Es

virtutisque eorum nervos faceret molliores, non enim dat Deus ludere, sed diabolus. S. Ephrem, S. Chrysostome, S. Clément,

s, & y causerent les plus grands désordres : Non virtute militum, sed fœminarum mollitie & decore pugnandum electam

ntes. Origen. Homil. 20. in num. 15. Captivantur Israelitæ, non ferro sed luxu, non virtute sed libidine. Ils ajoutent tous

0. in num. 15. Captivantur Israelitæ, non ferro sed luxu, non virtute sed libidine. Ils ajoutent tous que c’est un reste de

erecundia esse potest, ubi saltatur, strepitur, concrepatur ? Saltet, sed adulteræ filia. Quæ verò casta est, filias suas r

non Sacerdotes. dist 37. « Nam quoad eruditionem non sunt prohibendi, sed quoad delectationem. » Archidiaconus in cap. Sace

caepit ipso vultus aspectu, isti qui non simpliciter neque fortuito, sed studio et tanto studio, ut Ecclesiam quoque conte

fabulas, et quævis inania non modo aures et cor prostituit vanitati, sed oculorum et aurium voluptate suam demulcet desidi

nt, tollenda sunt nobis, quia non modo ad beatam vitam non conducunt, sed etiam nocent plurimum. » 73. [NDA] Instruct. ad

homélie au peuple d’Antioche]. « Nec tantum itaque peccata fugiamus, sed etiam quae videntur indifferentia, paulatim in ha

ertrahunt. » 78. [NDA] Ibid. « Ita et qui non procul peccata fugit, sed secus ipsa vadit, cum timore vivit, et in ipsa la

mquid et ipsi hominibus donant, non ibi attendunt naturam operis Dei, sed nequitiam operis humani. » 82. [NDA] S. Anton.

i qui insano spectaculi studio tenentur qui dicunt, spectamus quidem, sed sine detrimento. » 88. [NDA] S. Cyp. lib. de Sp

 Sint etiam honesta quaedam.Nemo temperat venenum felle et helleboro, sed conditis et bene saporatis et plurimum dulcibus i

tationibus, et turpibus invigilant Canticis, non solum sibi nocentes, sed etiam religiosorum officiis perstrepentes. Quæ ut

tationibus, et turpibus invigilant Canticis, non solum sibi nocentes, sed etiam religiosorum officiis perstrepentes. Quæ ut

id vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent ; sed ne cujus nos voluptatis consuetudo detineat, et a

id vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent ; sed ne cujus nos voluptatis consuetudo detineat, et a

n habet amaritudinem conversatio ejus, neque tædium convictus illius, sed gaudium et exultationem. » Du côté de l’âme. Du c

st l. 4. Eth. c. 2. et 3. 36. [NDA] Senec. « Miscebis seriis jocos, sed temperatos, dandum est aliquod intervallum animo,

temperatos, dandum est aliquod intervallum animo, non ut resolvatur, sed ut mediocriter remittatur, et ad bona revocetur. 

ona revocetur. » 37. [NDA] Cicer. 1. off. « Ludo et joco uti licet, sed sicut somno, et quietibus cæteris, dum gravibus,

etirer. 72. [NDA] Eph. 4. « Sermo malus ex ore vestro non procedat, sed ad ædificationem, qui det gratiam audientibus ; e

ctaculis & pompis ejus. Vides in Spectaculis voluptatem non esse, sed mortem. Salv. de provid. Lib. 6. 1. Multùm admo

amp; illinc provenientes lascivos dimitterent, & non abstinebant, sed ad illicita saltantium Spectacula concurrebant, &

anda spectacula omnia non solum ne quid vitiorum pectoribus insideat, sed ne cuius nos voluptatis consuetudo deliniat et a

anda spectacula omnia non solum ne quid vitiorum pectoribus insideat, sed ne cuius nos voluptatis consuetudo deliniat et a

x des Histrions que des Parthes ; « Ut videretur bellum non Parthicum sed Histrionicum confecisse. »p. 430. Mais toute cett

simorum versuum inter Mimos jacet ! Quàm multa Publii non excalceatis sed cothurnatis dicenda sunt ! » Au second siècle les

cta sunt antea. Non enim hoc agitur jam in Moguntiacensium civitate ; sed quia excisa atque deleta est. Non agitur Agrippin

m civitate ; sed quia excisa atque deleta est. Non agitur Agrippinæ ; sed quia hostibus plena. Non agitur in Treverorum urb

quia hostibus plena. Non agitur in Treverorum urbe excellentissimâ ; sed quia quadruplici est eversione prostrata. » Qui c

estatis, fons irriguus jurgiorum, quod vetustas quidem habuit sacrum, sed contentiosa posteritas fecit esse ludibrium. » Po

pitudo, aut stultilo quidum, aut scurrilitas quæ ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio. » : « qu’on n’entende jama

uid vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent, sed ne cujus nos voluptatis consuetudo delineet et a

lii exultant in rebus hujus sæculi : alii in circo, alii in Theatro : sed tu, dicit Propheta, unicuique Sancto, in Domino e

fabulas et quævis inania, non modo aures et cor prostituit vanitati, sed oculorum et aurium voluptate suam mulcet desidiam

onarum... nec in Ecclesia, nec tempore pœnitentiæ et quadragesimæ ... sed cum histriones utuntur indifferenter tali exercit

uite « Denique populus intelligat histriones non probari à Republica, sed populi oblectationi, atque importunis precibus da

7. 50. [NDA] « Histriones in pronuntiando non irati populum movent, sed iratum bene agentes. » Eclog[ue] 5. 52. [NDA]

pitudo, aut stultilo quidum, aut scurrilitas quæ ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio. » S. Joan[nes]. 2. 16. L

fabulas et quævis inania, non modo aures et cor prostituit vanitati, sed oculorum et aurium voluptate suam mulcet desidiam

ere quandiu sunt in peccato, ne videatur eorum peccatis communicare : sed postquam pœnituerint, possunt ab eis de his recip

onarum... nec in Ecclesia, nec tempore pœnitentiæ et quadragesimæ ... sed cum histriones utuntur indifferenter tali exercit

8. « Denique populus intelligat histriones non probari à Republica, sed populi oblectationi, atque importunis precibus da

Adolescentis oculis ne fortuitò pateat per vulnus alienum & tuum, sed utrumque tuum. Qu’on ferme les yeux, si l’on es

on tautum, nullus fucus mendax, verum nec auri quidam vestisque pompa sed boni mores sunt. Execranda autem superstitio liga

ex unâ parte auriculis suspensa deputentur non ad placendum hominibus sed ad serviendum Dæmonibus adhibentur. La Glose y a

ccat mortaliter præsertim in illis quæ sunt mala, non quia prohibita, sed quia essentialiter includunt turpitudinem, quales

na Comediæ nostri temporis ; ex Apost. ad Rom. 1. Non solum facientes sed et facientibus consentientes digni sunt morte. »

sives, mais encore toute sorte de plaisanteries : non solum profusos, sed omnes etiam jocos declinandos arbitror » : ce qui

ières de la raison, et les faiblesses de l’humanité : « Non exemplis, sed legibus judicandum », dit la loi. Cependant Volta

histrionibus et meretricibus, non ibi attendunt naturam operis Dei ; sed nequitiam operis humant. »Aug. in Psalm. 102. L

ribus indebitis… Unde illi qui moderate eis subveniunt, non peccant ; sed juste faciunt mercedem ministerii earum eis tribu

fano loco agatur ; item Sanctorum Mattyria & actiones ne agantur, sed ita piè narrentur, ut Auditores ad corum imitatio

ut mandate ut latam excommunicationem revocet. Cùm non ad sæculares ; sed ad ecclesiasticos hæc cognitio pertineat. Concil.

a fureur jusqu’à se vendre soi-même à l’infamie : « Nec sibi parcunt, sed extinguendas publice animas vendunt. » (Lactance

s trossulis ! Hic sine dubio cultior comitatiorque Catone videretur ; sed Cato non dubitaret an ad saccum an ad cultrum se

s contulit splendorem, quoniam omnis ista compositio non ex libidine, sed ex virtute pendebat. » Avec ces réflexions de l’E

accepimus, quoniam sicut illæ non solum viris suis per sanctos mores sed etiam extraneis, sint dispendio sui pudoris, ob n

acciperent, nec virtutes cogitarent, quas mulieres illæ significant, sed ipsas cogitando carnaliter deperirent, consulto j

s que S. Cyprien appelle, magistros & doctores non erudiendorum, sed perdendorum puerorum , des Maîtres & des Doct

le monde aimeroit ce qui seroit à luy, quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus

Chrétiens, il est vray que nous sommes mêlés avec eux dans le monde, sed tamen in sæcularibus separamurL. de spect. c. 15.

ainteté & d’innocence, non enim vocavit nos Deus in immunditiam, sed in sanctificationemEpist. ad Thess. c. 4. . Il n

ous ces Poëtes avec tous leurs Heros, non ad Radamanti aut ad Minois sed ad Christi tribunal palpitantesTertull. L. de spe

rer votre propre infortune. Filiæ Jerusalem1, nolite stere super me, sed super vos ipsas flete. Je ne puis, Mademoiselle

acer les anciennes Fables Atellanes. Non omnia apud priores meliora, sed nostra quoque ætas multa laudis & artium imit

Dæmonum longè graviorem pestilentium ex hâc occasione non corporibus, sed moribus curavit immittere. La peste est un moind

hommes, dit Seneque, se suivent comme des moutons : Non ad rationem, sed ad similitudinem vivimus, pecorum ritu sequimur a

us, pecorum ritu sequimur antecedentem gregem, euntes non quò eundum, sed quò itur. Ce sont des gens de bien, dit on ; on

entis non excluduntur præcisè ob scenas theatricas quibus inserviunt, sed liberum est confessariis eos admittere vel repell

ibus indebitis…. Undè illi qui moderatè eis subveniunt, non peccant ; sed justè faciunt mercedem ministerii eorum eis tribu

essit, et adorabat eum dicens : Domine, filia mea modò defuncta est ; sed veni, impone manum tuam, et vivet, etc. » Matth. 

ulis cap. xxix, 30. 12. [NDA] Narraverunt mihi iniqui fabulationes ; sed non ut lex tua. Psal. cxviii, v. 85. bf. [NDE] J

des vies des Hommes illustres : « Non fuit Atheniensibus turpitudini, sed Romanis infamia, et ab honestate remota. » On ci

rectique et mortalium animos deturbari, non dicam ex urbe ejiciendos, sed è finibus humanæ natura extirpandos. » Les Magist

: Theatrum Schola informandis moribus idonea naturâ suâ esse potest ; sed culpâ nostrâ non est. Cette cause est traitée ave

s y assistons, sans en recevoir aucune impression : spectamus quidem, sed nil movemur. Ah ! reprenoit le saint Docteur, vou

… ab humano quidem exemptus est judicio, ne de gloriâ ejus dubitemus, sed non ut minus de ejus dictis disputemus 97. 3°. En

érieur, ils n’en sont pas moins défendus. Semper quidem retinebuntur, sed semper vetabuntur. Leur cause a été tant de fois

n moneret, necessitas cogit : vellem quidem vobis placere, Quirites ; sed multò malo vos salvos esse qualicumque erga me an

par toutes les personnes sensées, Qui omnia non opinione & sensu, sed ratione & æquitate metiuntur. Au reste, ces E

Gentes quæ ignorant Deum. Non enim vocavit nos. Deus in immunditiam, sed in sanctificationem : itaque qui hæc spernit, non

ed in sanctificationem : itaque qui hæc spernit, non hominem spernit, sed Deum qui etiam dedit Spiritum suum sanctum in nob

em mittentes : erit enim tempus, cùm sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi Magistros, pru

In ea Disputatione, ne mihi objiciatur, è proprio penu pauca proponi, sed potiùs integras, easque prolixas aliorum sententi

s Ethices Sectatores ejusmodi Comædias damnant, & nedum Clericos, sed Laicos quoque eas inspicientes, vix unquam gravem

effectus progignere. Unde si res non speculativè & in abstracto, sed in omnium circumstantiarum concursu & practic

trionum, non vilissimorum Pantomimorum, non vagorum Circumforaneorum, sed adolescentium ingenuorum, & ipse adolescens p

r, magno nimis emeretur…. Comœdias probo, non conductorum Histrionum, sed ingenuorum adolescentium…. Comœdias probamus, sed

uctorum Histrionum, sed ingenuorum adolescentium…. Comœdias probamus, sed castas, graves, honestas : sales commendamus, sed

Comœdias probamus, sed castas, graves, honestas : sales commendamus, sed non scurriles, non obscenos…. Lepores placent, se

sales commendamus, sed non scurriles, non obscenos…. Lepores placent, sed urbani ; joci, sed pudici ; dramata quorum tota æ

sed non scurriles, non obscenos…. Lepores placent, sed urbani ; joci, sed pudici ; dramata quorum tota æconomia tendit ad m

est. Denique Populus intelligat Histriones non probari à Republica ; sed Populi oblectationi atque importunis precibus dar

Animus hominum, etsi caligante memoriâ, tamen bonum summum repetit ; sed , velut ebrius, domum quo tramite revertatur ignor

us y assistons, sans en recevoir aucune impression : spectamus quidem sed nil movemur. Ah ! reprenoit le S. Docteur, vous c

s y assistons, sans en recevoir aucune impression : Spectamus quidem sed nil movemur , Ah ! reprenoit le S. Docteur, vous

nnes mœurs. Les vertus sont les plus beaux diamans : Non fucus arnat sed virtus, probitas est carbonculus. Les Payens ont

d’où vient que l’épouse dit : Je suis noire, mais belle ; Nigra sum, sed formosa. Ma fille est une belle brune, une belle

dum e sordibus filium artes ludicras per urbes exercentem sequebatur, sed reducere non potuit, apatre exhæreredatus, tandem

ducerent, id genus hominum, non modo reliquorum civium honore carere, sed etiam tribu amoveri, notatione censoria voluerunt

ducerent genus id hominum, non modò honore Civium reliquorum carere, sed etiam Tribu moveri notatione Censoriâ voluerunt.

erate ludo utantur. Undè illi qui moderate eis subveniunt non peccant sed justè faciunt mercedem ministerii eorum eiso trib

ir souffrir la comparaison des Dieux : « Victrix causa Diis placuit, sed victa Catoni. »g Dans Virgile, les Dieux ne val

rer. Non tamen egisse aliquid me putavi, cùm eos audirem acclamantes, sed cùm flentes viderem. Ce n’est donc point par les

seuse : « Videtis quid docere, quid dedocere filias debeatis ; saltet sed adultera filia, quæ vero casta est, filias suas d

t le feu de l’incontinence : habitus talis sit qui non ad lasciviam, sed ad continentiam invitet, non accendat concupiscen

lasciviam, sed ad continentiam invitet, non accendat concupiscentiam, sed extinguat . Cet esprit, ce goût de parure, ce gén

ples, mais par les loix, que nous devons nous conduire, non exemplis, sed regulis ducimur. Un fidéle ne fait pas attention

ention à ce qu’on fait ; mais à ce qu’on doit faire : non quid fiat, sed quid fieri debea attende. Les Gilosi, comme je l’

ar le grand nombre de ceux qui y courent. » Si justus es, non numera, sed appende, non respicias ad Théatrum insaniæ ; mend

m venerunt, ut pro his, non solum excommunicare aliquem non audeamus, sed nec clericum degradare… inusitata peccata sola ex

. Creditur, ex medio quia res arcessit, habere Sudoris minimum ; sed habet Comædia tantò Plus oneris, quantò veniæ m

& Senatu auctoribus : qui non modò licentiam vitiis permiserint, sed vim adhibeant. Proceres Romani specie orationum &

? Noctes quoque dedecori adjectas, ne quod tempus pudori relinquatur, sed , cœtu promiscuo, quod perditissimus quisque per d

t esse rudes ; un autre poëte, picta est ô juvenis quam cernis virgo, sed acres hisce oculis flammas ejaculatur amor. Hisce

ur amor. Hisce oculis vocem dedit ars, linguamque malignam. Heu fuge, sed nulla est jam fuga ; l’amour caché dans ce tablea

sus de tout, & auteur de tout, qui le donne : Non exhibet Consul, sed qui est ante omnia, & super omnia, & ex q

i vítâ excesserunt, placuit nullum communione vacuum debere dimitti ; sed pro eo quod honoraverit pœnitentiam, oblatio illi

non respicies. Innumera sunt hujus modi, quæ non solùm Sacerdotibus, sed etiam omnibus fidelibus magno terrori sint necess

lui a envoyé un misérable Farceur, il s’exprime ainsi, Non Atellanum sed mimum introduxisti. L. 9. Ep. 16. Andronicus, cet

n festis nativitatis Domini aliquam brevem Martyrii facere poterunt ; sed in iis vestibus sæcularibus non utantur, nec prop

goût leur faisaient craindre. Quelque« Ludo et joco uti quidem licet, sed sicut somno, et quietibus cæteris. » Cicero l. 1

pas, où il n’ait laissé son venin.« Choreas non Petrus, non Joannes, sed draco antiquus suis voluminibus docuit. » S. Eph

is quid docere, quid etiam dedocere filias vestras debeatis ? Saltat, sed adulteræ filia. Quæ vero pudica, quæ casta est, r

. » Quintilian. lib. 1. cap. ult. « Ludo et joco uti quidem licet, sed sicut somno, et quietibus cæteris. » Cicero l. 1

Chrysost. homil. 49. in Matth. « Choreas non Petrus, non Joannes, sed draco antiquus suis voluminibus docuit. » S. Eph

is quid docere, quid etiam dedocere filias vestras debeatis ? Saltat, sed adulteræ filia. Quæ vero pudica, quæ casta est, r

rt connu : Quid facies ? Facies veneris cùm venerit ante : Ne sedeas, sed eas, ne pereas per eas. La Tragédie des Guebres,

e servir, lui obéir, le respecter, l’aimer : Non tantùm propter iram, sed propter conscientiam. Le Gouverneur dit, en parla

omnino plebs fornicatur (…) Non enim tunc tantummodo quando redeunt, sed etiam quando veniunt fornicantur », ibid., p. 199

uae spes erit apud Deum, qui non casu aut imprudentia, Deum laedimus, sed exemplo illorum quondam gigantum, quos insanis co

hagin. L. 61. Non oportet Christianos ad nuptias cantare vel saltare, sed castè conversari, sicut decet. Discipulos Christi

dien : « Exercere Histrionem, non solum turpis et scelesta occupatio, sed etiam conspicere et delectari slagitiosum : lasci

roits de ces hommes efféminés : ce ne sont point des hommes, non vir sed muliebrosus es , toujours parfumé de la main de M

elle seule peut les enfanter. Narraverunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua. Il avance de bonne foi qu’un poë

la convoitise, qui était au milieu de son cœur : « Mulier erat longe, sed libido erat prope. » Après cela jugez du mal, que

ntia oculorum. ait Beda, non solum est in discendis magicis artibus ; sed etiam in contemplandis spectaculis. Est ergo quod

suæ artis dedecore perseverant ? Magister et Doctor non erudiendorum, sed perdendorum puerorum, id quod male didicit cæteri

tils (aux Rom. 1. v. 32.) Digni sunt morte non solum qui faciunt ea, sed etiam qui consentiunt facientibus. Il nous ensei

je le déclare avec Pierre de Blois : Nihil de spiritu meo propheto, sed colligo micas quæ ceciderunt de mensâ dominorum m

te, après qu’ils se seront corrigés : Non ut perpetuò soris maneant, sed tu correcti denuò redeant. Avouez, Messieurs, q

prien & les autres Peres inunge oculos tuos non stibio Diaboli ; sed collirio Christi . Telle étoit la conduite, &

se faire servir, mais pour servir les autres : Non veni ministrari, sed ministrare . C’est ce que j’ai vu & pratiqué

amp; le dénouement de la piece qui lui sont étrangers. Non enim suos sed alienos referunt casus, nec magis, ad nos pertine

t qui avoit fait la Musique, Cantica temperabantur modis non à Poeta, sed à perito Artis Musicæ factis. C’est pourquoi on v

e rendre : « Quod Meretrici datur repeti non potest ; turpiter facit, sed non turpiter accipit. » (L. id. de condic. ob tur

ri raisonnable, c’est un esclave de la volupté : Non amator conjugii, sed libidinis servus. Le Sage nous apprend, aussi-bie

des fables, disait le Prophète : Narraverunt mihi iniqui fabulatione sed non ut lex tua. » Jamais le théâtre ne peut empl

s filium, artes ludicras per urbes exercent sequebatur, ut reduceret, sed non potuit. » De pareils exemples ne sont pas rar

us y font tomber insensiblement. « Ne tantum itaque peccata fugiamus, sed etiam quae videntur indifferentia, quae paulatim

r par la seule crainte qu’il en a. « Ita et non procul peccata fugit, sed secus ipsa vadit, cum timore vivit, et in ipsa la

tome ? Les voici en Latin. « Isti qui non simpliciter neque fortuito, sed studio et tanto studio ut Ecclesiam quoque contem

mmée. Je sens le besoin de rappeler ici cette maxime : Amicus Plato, sed magis amica veritas. On peut même voir aussi l’e

oute ne négligea rien dans sa parure : Non quæsivit muliebrem cultum, sed quacumque voluit Eunuchus dedit ei adornatum. Jud

et par conséquent de modération. Non plus sapere quàm oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Rom. c. 12. Or si cela e

e embellie en parlant des débauches de Messaline : Et lassata vivis, sed non satiata recedit. Lucain fait là dessus des

eur doivent apprendre à servir Dieu & non pas à danser : Saltet, sed adultera filia. Quæ verò pudica, quæ casta est, f