Semel enim in herum conuersus. « Vtinam inquit rex stultorum essem. In toto enim terrarum orbe nullum meo latius esset imperium, et tu quoque meo subesses imperio. » Fabula indicat omnia plena esse stultorum.

Ego enim somniaui uos hodie araturos. Hominum enim somnia quam brutorum ueriora esse consueuerunt. » Fabula indicat nihil mortalium spe esse fallacius.

Cogitanti mihi uir magnifice cui potissimum dono darem hunc apologorum libellum, quem ut alium a me superioribus annis editum, et illustri principi Octauiano dedicatum hecatomythium de numero Fabularum nuncupaui, tu non hoc modo, uerum etiam maiori dignus munere occurristi, non quia utroque parente clarissimo ortus sis (multi enim generosis orti parentibus et a maiorum uirtutibus degenerantes dedecori suis fuere), nec quia amplas diuitias et opes possides, (multi enim locupletissimi indocti incultique sunt, quos Diogenes ille Sinopæus oues aureo indutas uellere nuncupabat), sed quia ut multorum et Benentis nostri præcipue sermone accepi ita omni uirtutum genere fulges, ita litteras et litteratos amas, ut maiorum tuorum gloriam non modo æques, uerum etiam superes. […] Non enim hic mercedem recepturus es.

Hæ enim res ad sese me trahere solent. » Tunc uirtus « Malo inquit discipuli mei in paupertate degant quam sese his uitiis contaminent. Vtrisque enim cito moriendum est.

Cape potius leporem illum (non procul enim lepus aberat), cuius carnem suauissimam mortales esse commemorant. » Canis igitur motus consilio Vulpis omissa Vulpe leporem insecutus est, quem tamen ob incredibilem eius uelocitatem capere non potuit. Paucis post diebus Lepus conueniens Vulpem uehementer eam accusabat (uerba enim eius audiuerat) quod se Cani demonstrasset.

Iussit enim asinum album, quem uidua habebat, uiridi colore depingi, et per omnes urbis uicos circunduci. […] Si enim uirum acceperis per aliquot dies eris fabula uulgi.

Est enim uir prudens, et ad res gerendas natus et genitalibus caret, quæ tibi cordi non sunt. » Cui uidua « Abi hinc inquit in malam rem cum isto marito tuo tam illepido. Etsi enim coitus appetens non sum uolo tamen habeat, quod nos reconciliet, si quando cœperimus esse discordes. » Hæc fabula indicat nullum matrimonium felixd si clauus defuerit qui uirum et mulierem arctissime constringit.

Abstemius 178 De tvrdo per viscvm capto TVrdus uisco captus ab aucupe se ipsum afflictabat dicens « Non tantum mortis dolore excrucior, quantum quod meæ res me perimunt. » Aiunt enim uiscum ex turdorum stercore procreari.

Quem blande, ut se dimitteret, obsecrabat. « Non enim te læsi » dicens.

Si enim ad meam perueneris ætatem, absque pecunia arcum tibi natura concedet. » Hæc fabula indicat minime irridenda uitia senilis ætatis, quam nemo uiuendo effugere potest.

Iuueni enim mihi uxor deerat ; nunc autem senex desum uxori. » Hæc fabula innuit omnia suo tempore peragenda.

Tu enim frigidis, illa tepidis delectatur locis. » Hac monemur fabula, ne eos nobis faciamus amicos, quorum uita a nostra dissentit.

Non sum enim is qui uideor. » Fabula indicat ex ipso corporis habitu homines non esse iudicandos.

Quo modo enim pilas in nos per æra uolantes iacere poterunt, quum eas per terram magno molimine uix trahant ? 

In pugna enim fortasse morieris. » Cui equus

Nolo enim filiorum meorum domum in fundamento tam instabili collocare. » Fabula indicat res nostras uiris instabilibus minime committendas.

Abstemius 154 De asino qvi obiens vinvm effvdit VIr quidam pauper cui præter uini dolium et asinum nihil erat filiam unicam cuidam spoponderat adulescenti paulum nescio quid pollicitus dotis, quam ex uini et asini pretio (constituerat enim hæc uenundare) contrahere posse arbitrabatur.

Multos enim prædicatores (ut aiunt) audiui, qui longe te melius ad uirtutum hortabantur uiam.

Retento enim anhelitu immobilis resupina iacebat.

Ante enim quam sancti isti ad deum pro nostra liberatione se conferant, hac imminenti procella obruemur.

Abstemius 42 De trabe bovm pigritiam increpante TRabs, quæ curru uehebatur, boues ut lentos increpabat dicens. « Currite pigri, onus enim leue portatis ».

Eo enim uentum est, ut hoc tempore milites neque stipendia exigere ualeant, licet exigua sint neque prædari possint. » Fabula significat multos uitiis renunciare, quia illa amplius exercere non possunt.

Abstemius 63 De viro clysteria recvsante VIr quidam natione germanus diues admodum ægrotabat ad quem curandum plures accesserant medici (ad mel enim cateruatim conuolant muscæ) qui inter cætera dicebat opus esse clysteribus, si uellet conualescere, quod quum uir huiusmodi insuetus medicinæ audiret, furore percitus medicos domo eiici iubet, dicens eos esse insanos, qui, quum caput sibi doleret, podici uellent mederi.

Sine tuis enim cantibus uiuere, sine cibo uero non possum. » Hæc fabula innuit utilia iocundis anteponenda.

Dentes enim non habes. » Fabula indicat multis non animum nocendi, sed uires deesse.

Si enim sternutantibus deum adesse precamur, ubi nullum est periculum quanto nunc magis pro me orare debetis cui tantum uidetis imminere discrimen. » Fabula indicat ducentes uxorem maxima adire pericula.

Relaxandus enim laqueus et dissoluendus, non trahendus est. » Quod quom Leo fecisset, statim soluto laqueo quo erat astrictus liber euasit.

Omnibus enim aliis post se longo interuallo relictis palmam assecutus est.

Ex tot enim terræ iugeribus, et tam pretiosis uestibus, quas tanto sudore paraui, quinque pedum fossam, et linteamen unum quo mortuus tegar possidebo. » Fabula indicat stultum et miserum esse tantam coaceruandis opibus operam impendere, quæ uelimus nolimus breui sunt relinquendæ.

Illa enim pater meus in secunda mensa semper sibi iubet afferri. » Huic præcepto illi libenter obtemperabant.

Hi enim aliique complures optimi harum rerum censores, quom hunc libellum legissent, multis me uerbis sunt ad æditionem cohortati. […] Non enim modo mortalium animos incredibili quadam afficiunt uoluptate, uerumetiam ad res honestas utilesque peragendas suis fabellis magis quam philosophi suis præceptis alliciunt. […] Sensus enim audiendi fastidiosissimus res etiam utiles honestasque haud facile admittit, ni fuerint aliqua urbanitate conditæ. […] Si enim hunc rectorem uestrum iam locupletem occideritis, alios eligatis necesse est, qui, dum se opibus uolent implere, quicquid hic uobis reliquit, eripient. » His uerbis moti Samii ab incepto destitere. […] Leguntur enim et in doctissimorum uirorum manibus cotidie uersantur.

Quam primum enim dignitates huiusmodi estis assecuti, uisum auditumque, et cæteros sensus ita amittitis, ut pristinos amicos amplius non cognoscatis. » Hæc fabula eos notat, qui in altum sublati ueteres despiciunt amicitias.

Nulli enim in patria meritus honor exhiberi solet. »

Macilentæ admodum enim sunt.

Quibus ille renunciari iubet, non esse nunc locum cantibus, se in summo luctu et mœrore constitutum, matrem enim suam obiisse.

Per ea enim suauissimis perdicum coturnicumque carnibus uescor. » Hæc fabula nos monet, ne iniquo feramus animo præceptorum uerbera, quæ multorum bonorum causa esse consueuere.

Scietis autem postea. » Haud longo post tempore percussor ille uolens quendam alium cædere (sperabat enim aliquid fortasse lucrari) letale uulnus accepit.

Alium enim uirum tibi inueni isto longe formosiorem, qui prioris desyderium facile mitigabit. » At mulier doloris impatiens, ut quæ maritum ardenti amore prosequebatur, non modo uerba parentis non admittebat, sed intempestiuam alterius mariti mentionem accusabat.

Tot enim loca pro te liberando hactenus peragraui, ut hos omnes calceos con[t]riuerim.

Vultu enim ipso sanctimoniam quandam præfert.

Ille enim palam se meum hostem profitetur.

Indignabatur enim huiusmodi cibos sibi in itinere offerri qui ad lautas accedebat epulas.

Quom paulopost rediisset (fuerat enim ad quædam negocia expedienda profectus) reperit puerum eiulantem.

Amplius enim non inuenies. » Fabula indicat quam facile sit uirum auarum spe pecuniæ decipere.

Arborem enim, quæ nidum sustinebat, radicitus effodit quæ leui impulsu uentorum procidens pullo[s] Aquilæ adhuc implumes et inuolucres in humum deiecit, qui a feris depasti magnum doloris solatium Cuniculo præbuerunt.

Tum mulier non ulterius cunctandum rata quum hunc ad opus maritale admodum aptum arbitraretur, « Fac inquit, quicquid uis deinde (erat enim hora prandii) comedemus. » Operarius et huiusmodi confabulatione, et uiduæ forma ad uenerem incitatus, Siluano auspice matrimonium consumauit proque agro uiduam fodere cœpit.

Aduenienti enim mihi felix eius anima ad Elisias sedes proficiscens apparuit dicens eius discessum non lugendum quom ad amena uireta Fortunatorum nemorum, sedesque beatas proficisceretur. » Hæc leo audiens lætatus est, ceruoque ueniam dedit.

Vt igitur hanc felicitatem consequeretur (erat enim pastor ouium) nocte prima uxorem non attigit, nihiloque magis, quæ eam consecuta est.

Se enim ducturam eum in regionem suauissimis uuis, ficis et omni pomorum amenitate refertam.

Si enim numum æreum ualeret, eam mihi nunquam profecto concederes. » Hæc fabula contra eos episcopos et sacerdotes conficta est, qui diuitias et opes pluris faciunt, quam cuncta ecclesiæ sacra atque myste[ria].

Si enim uxori iunctus esset, nunquam tanta pedum pernicitate polleret. » Hæc indicat fabula (neminem esse adeo robustum et fortem, quem nimius ueneris usus non infirmum et debilem reddat.)

Qui enim paulo ante cælibem uitam agere uelle se dixerat, nunc de alia uxore cœperat cogitare.

Præceptor uidens laborem suum irritum (neque enim puerulum ac nouicium uerberandum censebat) iubet eum inter condiscipulos sedere eos monens ut illi persuadeant hanc uel saltem litteram efferre.

Assueti enim uirtutibus ægre illas a se discedere patiuntur.

Omne enim uasculi uenenum comedi, ut errati pœnas luam. » Tunc mulier ira in risum uersa marito ignouit qui pro pullis male seruatis alio pacto ei satisfecit.

Mais prévoyant que ses contemporains pourraient lui attribuer cette intention, que, bien des siècles plus tard, les critiques devaient être portés à lui imputer, il a, dans le prologue de son livre III, eu le soin d’expliquer sa pensée en ces termes : Neque enim notare singulos mens est mihi, Verum ipsam vitam et mores hominum ostendere. […] Josèphe cite bien un affranchi dévoué à cet empereur ; mais voici le portrait qu’il en fait : « Erat enim hic Eutychus, agitator prasinus, Caio et militibus circa solemnitates circensium et seditiones atque opera inhonesta devotus48. » S’appuyant sans doute sur cette phrase, Chr.  […] Il l’avait commencé dans sa jeunesse ; c’est lui-même qui nous en fournit la preuve, d’abord dans son Cornu copiæ, lorsqu’il déclare, en parlant de la fable Arbores in tutela deorum, l’avoir, jeune encore, tirée d’Avianus et traduite en vers ïambiques, ensuite dans sa préface adressée à Titus Mannus Veltrius147, son compatriote, lorsqu’il s’exprime ainsi : « Sunt enim, ut ad te alias de Epistolis scripsi, inter versiculos nostros aliqui, quos olim adolescentes lusimus, qui si hac ætate et professione nostra scripti a nobis viderentur, iure fortasse reprehensione digni putaremur… Da igitur operam, ut intelligant legentes, quæ adolescentibus nobis et nulla adhuc dignitate præditis exciderint, quæ hac ætate scripta sint. » Malheureusement, quoiqu’il eût, dès sa jeunesse, commencé sa compilation poétique, et qu’il l’eût reprise à des intervalles plus ou moins longs, il l’abandonna de bonne heure. […] Nec enim intelligo fieri posse, ut Græco sermone, aut pulchrius loquatur aut eruditius, quam à te Latine loqui edoctum sit.