[Liminaires]

Dominicus Palladius Soranus Pollioni Vadio, sacerdoti uenerando, S.P.D.

Iam pridem tuo sermoni de Abstemio frequenti litteratorum consessu Pollio uenerande non inuitus interfui. Quum minime prætextatis (ut ita dicam) laudibus hominem celebrares adeoque in arcem euasisti, ut nemo sane (mea sententia) eum cumulatius laudare potuerit. Mox inde secedens diu hæc omnia mecum animo uolutabam unde tanta conflueret laudationis abundantia, unde tanta non uulgaris obseruatio emanaret, unde denique amicitia adeo perfecta exoriretur. Proculdubio non aliunde mecum tandem collegi, quam ex præclaræ eius uirtutis nomine proficisci, cuius quidem uis magna et præpotens est. Quamobrem non possum profecto non suspicere ingenium tuum amabile, tuumque animum uirtutibus fultum diligentius non admirari, qui neque ambitione neque inuidia neque aliquo alio liuore deuincitur. Siquidem omnes quas meretur Abstemius noster laudes non transis silentio immo ad illas ipsas cumulandas ob eius incredibilem eloquentiam singularemque doctrinam ultro accedis, idque haud abre, quum pater omnium elegantiarum atque idem leporum omnium merito sit et habeatur. Et ut hæc clariora luce non officii gratia aut temere dicantur, quotidie quodammodo aliqua eius laborum monumenta existere uidemus, quæ undique perfecta uerborum concinnitate perspicacissimisque sententiis scatent. Nam quid modo dicam de hoc apologorum libello nuper impresso, in quo perspicua ac insignis eius ingenii amœnitas non absque laude maxima redundare uidetur ? Quare non uereor, ut is remisso cuiuscunque animo pessum eat Abstemioque (absit inuidia uerbo) omnium quam iucundissimo detrahatur. Cui et te et me ob tanti eius nominis celebritatem nulla umquam in re defuturos esse liquido constabit. Vale.

Laurentius Abstemius Octauiano Vbaldino comiti Mercatelli S.P.D.

EDiturus hunc apologorum libellum, quem de numero fabularum Hecatomythium nuncupaui, multum diuque dubitaui Octauiane princeps inclyte, tuo ne eum nomini potissimum dedicarem. Nam quom tuam in me non sine plurimis beneficiis perspicerem beniuolentiam non aliquid mearum uigiliarum tibi deuouere, ingratissimi hominis esse uidebatur. Rursus quom tuorum in me officiorum numerum diuinasque uirtutes tuas mecum ipse reuoluerem, indignum tantis meritis, tantaque sapientia munusculum hoc esse cernebam. Hanc tandem dubitationem meam amouit humanitas et prudentia tua, qua non tam res tibi dono datas, quam offerentium uoluntatem soles inspicere. Addidit quoque mihi animum Guidus baldus clarissimus dux, et princeps meus omni laude maior, qui opusculum meum de non nullis locis obscuris superiori anno ei dedicatum uultu ita placido et serena fronte suscepit, ut sperare merito possem, hoc tibi qualecunque fore non ingratum. Non mediocriter etiam me incitarunt Georgius Emus pro Venetis hic agens legatus, non solum patricia nobilitate, uerum etiam bonarum artium studiis clarus, et Carolus Verardus Cæsenas Archidiaconus Cæsenæ et Alexandri pontificis maximi cubicularius, uir omni litterarum genere præstans, nec non Renatus Melioratus et Robertus Vrsus Ariminenses iuris consulti clarissimi, nec minus, quæ humanitatis uocant, studiis eruditi. Hi enim aliique complures optimi harum rerum censores, quom hunc libellum legissent, multis me uerbis sunt ad æditionem cohortati. Non putaui igitur tam humano principi hoc munus ingratum futurum, quod tot eruditis uiris ante placuisse cognoueram. Accipe igitur hoc, quicquid est libelli ab Abstemio tuo, cuius mentem animumque si penitus posses inspicere, in hac tenui re magnum munus tibi iudicares oblatum. Nequis autem inutilem et inanem hunc meum scribendi laborem existimaret, præfatiunculam quandam præponendam censui, qua intelligeretur doctos etiam et claros uiros in magnis rebus huiusmodi fabulis non uoluptatis tantum, uerumetiam utilitatis gratia delectatos. Sedulo dedimus operam ut seria potius quam iocos saperent, unde ridiculas multas, quæ inter componendum sese mihi offerebant consulto præterii, quia nimis lasciuæ et tanti principis grauitate mihi uidebantur indignæ. Non tamen ita agrestis esse uolui quin eas aliqua urbanitate aspergerem, maxime ad principem scribens, quom principes curarum mole pressi soleant interdum recreandi animi gratia iocos appetere. Vale.

Eiusdem Abstemii proœmium.

COgitanti mihi uaria scriptorum genera, qui ut humanæ uitæ prodessent, cogitationes suas litterarum mandauere memoriæ, qui Apologos scripsere, non postremo loco digni esse uidentur. Non enim modo mortalium animos incredibili quadam afficiunt uoluptate, uerumetiam ad res honestas utilesque peragendas suis fabellis magis quam philosophi suis præceptis alliciunt. Nam ita in legentium animos quadam iocunditate penetrant, et quibusdam similitudinibus, quæ maxime ad commouendos animos ualent, quid uitandum faciendumque sit, ostendunt ut omnes etiam inuiti illis assentire cogantur. Sensus enim audiendi fastidiosissimus res etiam utiles honestasque haud facile admittit, ni fuerint aliqua urbanitate conditæ. Testis quidam orator Atheniensis, qui ad Athenienses uerba faciens, quom eos minus attentos uideret, rogauit ut saltem fabulam audire dignarentur. Quo impetrato « Ceres inquit et Irundo et Anguilla simul iter facientes ad quendam fluuium peruenerunt. Irundo quidem superuolauit, Anguilla autem amnem tranauit. » Quod quom dixisset obticuit. Interrogantibus autem illis quid Ceres egisset. « Vobis inquit dea uestra succensuit, qui eos, qui uobis utilia suadent, audire nolentes, tam attentis auribus confabulantes auditis. » Quantam uim apologi habeant ad animos commouendos, quom multis possem, tribus ero contentus exemplis ostendere. Samiis rectorem populi morti addicere uolentibus, Æsopus hac fabella dissuasit dicens. « Vulpem quandam fluuium transeuntem in lacunam fuisse propulsam. Vnde quom exire non posset, tenaci limo retenta muscarum affligebatur aculeis. Quod Erinacius conspicatus misericordia motus est, interrogauitque an uellet, ut ab ea muscas abigeret. At illa abnuit dicens, ‘‘Hæ meo sanguine iam plenæ paruam mihi possunt inferre molestiam. Si autem has abegeris, aliæ familiae superuenient, quæ quicquid mihi superest sanguinis exhaurient.’’ Ita o uiri Samii uobis eueniet. Si enim hunc rectorem uestrum iam locupletem occideritis, alios eligatis necesse est, qui, dum se opibus uolent implere, quicquid hic uobis reliquit, eripient. » His uerbis moti Samii ab incepto destitere. Hac ratione adductus Tiberius Cæsar diuturnos magistratus dabat. Vnde (ut refert Iosephus) sub eo per uiginti annorum spatia per duos tantum præsides, Gratum scilicet et Pilatum, est gubernata Iudæa. Non parcit populis regnum breue ut inquit Statius. Himerenses Phalaridem, Agrigentinorum tyrannum ducem exercitus sui eligere uolentes Stesichorus pœta hoc apologo deterruit. « Equus dicens solus pascebat in prato. Adueniente autem Ceruo et pascua corrumpente, consuluit hominem, qua posset illum arte punire. Cui homo, ‘‘Si frenum inquit acceperis, et me armatum dorsum tuum ascendere permiseris.’’ Quom huic consilio esset obsecutus, Ceruum quidem hominis auxilio uictor abegit. Sed non amplius hominem dorso, non frenum depulit ore. Ita inquit Stesichorus uiri Himerenses uobis eueniet, si Phalaridem ducem efficietis. Hostes quidem uestros punietis, sed huic tyranno perpetuo seruietis. » Quibus uerbis territi Himerenses huiusmodi ducis eligendi consilium deposuere. Quom populus Romanus ab senatu secessisset, quod tributum et militiam toleraret, nec ullo pacto reduci posset, nonne Agrippa Menenius eum hoc apologo reuocauit ? « Olim inquiens Quirites humani artus uentrem ociosum et desidem intuentes ab eo discordarunt, nec amplius illi cibum ministrare decreuerunt. Sed quom ipsi quoque alimenta illi denegando, quæ per omnia membra deferuntur, deficerent, cum eo in gratiam redierunt. Eodem inquit modo Senatus et populus, quasi uenter et membra, alterum alterius auxilio indigent, et ut discordia intereunt, ita concordia ualent. » Qua fabula populus reuocatus cum senatu in gratiam rediit. Non immerito igitur non solum Græci et Latini pœte ut Hesiodus et Horatius huiusmodi fabulas suis operibus inseruerunt, uerumetiam maximi et celeberrimi philosophi ut Plato Aristoteles Plutarchus et multi alii, plurimum commendarunt, et ad institutionem moralis et ciuilis uitæ non minimum facere arbitrati sunt. Quocirca Omnibonus Leonicenus et Laurentius Valla uiri ætatis nostræ doctissimi paucos Æsopi apologos e Græco in Latinum uertere sibi laudi, cæteris uero uoluptati et utilitati fore non dubitarunt. Et iure quidem. Leguntur enim et in doctissimorum uirorum manibus cotidie uersantur. Non uideo igitur cur has componendo fabulas laude fraudari debeam, quam cæteri Latini ex translatione consecuti sunt nisi adeo inuidi simus, ut Latinis licere non putemus, quod Græcis est cum summa omnium laude concessum.